หน้า:ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๓๔) - ๒๔๖๙.pdf/17

หน้านี้ได้พิสูจน์อักษรแล้ว
๑๑

มีคำพูดจาโต้ตอบกัน สนทนากัน แลเรื่องอื่น ๆ อีกมาก เรื่องราวเหล่านี้ ผู้แต่งจะเพิ่มเติมลงบ้างก็มี แต่มีส่วนเปนจริงอยู่มาก

มองสิเออร์เลอ เชอวาเลีย เดอ โชมอง กล่าวไว้ในจดหมายเหตุเขา (หน้า ๒๑๑) ว่า พระวิสุทสุนทร เมื่อเห็นอะไรแล้ว เปนต้องจดหมดทุกอย่าง "เช่นนี้ทำให้ข้าพเจ้ายินดีเปนอันมาก เพราะเปนการแสดงว่า สิ่งต่าง ๆ ที่เขาได้พบในเมืองฝรั่งเศสนั้นล้วนแต่เปนสิ่งสำคัญ ๆ น่าชมทั้งสิ้น แลเมื่อเขากลับไปถึงเมืองไทยแล้ว เขาจะได้กราบทูลสิ่งที่เขาได้ไปเห็นต่อพระเจ้าแผ่นดินของเขาได้ถูกต้องไม่ผิดพลาด"

เรื่องราวต่าง ๆ ของทูตไทยซึ่งมีปรากฎอยู่ในพระราชพงศาวดารกรุงเก่านั้น ถ้าแม้มีข้อพิศูจน์ยืนยันว่า เปนคำกราบทูลของออกพระวิสุทสุนทรเองต่อสมเด็จพระนารายณ์แล้ว พระวิสุทสุนทรก็ออกจะกราบทูลเกินความจริงไปมาก ในหนังสือพระราชพงศาวดารกรุงเก่านั้นมีข้อความว่า ท่านราชทูตได้แสดงวิชาเวทมนต์คาถาให้เห็นว่า ทหารไทยอยู่คงกพันชาตรีต่อหน้าพระที่นั่งพระราชวังแวร์ไซยนั้นตอนหนึ่ง แลอีกตอนหนึ่งกล่าวว่า พระเจ้าหลุยโปรดได้พระราชทานหญิงฝรั่งเศสคนหนึ่งให้เปนภรรยา ข้อความทั้ง ๒ ตอนนี้ ถ้าจะไปลงความเห็นว่า พระวิสุทสุนทรเปนผู้พูดเอง ก็ดูออกจะไม่ยุติธรรม เพราะว่า พระราชพงศาวดารนั้นพึ่งจะได้มารวบรวมขึ้นเมื่อราว ๆ พ.ศ. ๒๔๔๓ นี้เอง ซึ่งเปนเวลาที่ห่างจากสมัยพระวิสุทสุนทรมามาก ข้าพเจ้าเองเข้าใจว่า เปนคำที่ปนมากับข่าวโจษซึ่งลือกันอยู่ในเมืองไทยถึงเรื่องต่าง ๆ ของราชทูตผู้มีชื่อเสียงคนนี้