ในหนังสือเก่าว่า แผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราชก็ยังมีตัว แต่จะมีอำนาจหน้าที่อย่างไรไม่ปรากฎที่อื่นนอกจากในหนังสือของมองซิเออร ลา ลูแบร์ ราชทูตฝรั่งเศสเข้ามาในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช กล่าวไว้ว่า เจ้าพระยามหาอุปราชเปนผู้สำเร็จราชการรักษาพระนครในเวลาพระเจ้าแผ่นดินเสด็จไม่อยู่ แลมีบันดาศักดิ์สูง นั่งเฝ้าได้ ไม่ต้องหมอบ ได้ความแต่เท่านี้ ตำแหน่งมหาอุปราชที่มีทั้งยศเจ้าแลยศขุนนางดังปรากฎในกฎหมายเช่นนี้ ข้าพเจ้าเข้าใจว่า ประเพณีไทยแต่เดิมมา พระราชกุมารที่จะรับรัชทายาทคงจะเปนพระมหาอุปราชทั้งนั้น บันดาศักดิ์หน่อสมเด็จพระพุทธเจ้าแลเจ้าพระยามหาอุปราชเปนของที่ตั้งขึ้นทีหลัง แต่จะตั้งขึ้นด้วยเหตุใด ข้าพเจ้ายังคิดไม่เห็น
พระมหาอุปราช (จะเรียกหน่อสมเด็จพระพุทธเจ้าก็ตาม หรือเรียกพระมหาอุปราชก็ตาม) ผู้ซึ่งได้รับอภิเษกเปนรัชทายาทนั้น ในชั้นเดิมคงจะเปนแต่พระราชโอรส แลคงจะมีทุกรัชกาล เว้นเสียแต่ที่มีความขัดข้อง เช่น พระราชโอรสยังทรงพระเยาว์ไม่ทันตั้ง เปนต้น พิเคราะห์ดูในพระราชพงศาวดาร ตำแหน่งพระมหาอุปราชมีเค้าอยู่อย่างนี้ คือ
๑ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ “มี” สมเด็จพระราเมศวรราชโอรสเปนพระมหาอุปราช (ที่ว่า “มี” เพราะไม่ปรากฎว่าได้ตั้ง)
๒ สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ เจ้าทองลันทรงพระเยาว์ ยังไม่ทันตั้งเปนพระมหาอุปราช หรือจะได้ตกลงกันไว้ให้สมเด็จพระราเมศวรเปนมหาอุปราชก็จะเปนได้
