รวมทั้งมณฑล | ๑๒,๕๐๑ ไร่ |
๖. มณฑลนครสวรรค์
นครสวรรค์ | ๑๒ ไร่ |
๗. มณฑลจันทบุรี
จันทบุรี | ๒๑๕ ไร่ |
รวมทั้งสิ้น | ๔๐,๖๗๐ ไร่ |
สรุปความในตอนนี้ทั้งตอนได้ว่า ผู้ถือกรรมสิทธิในปัจจัยการผลิต (ที่ดิน) ในระบบศักดินาของไทยก็คือ
๑. กษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์รวมทั้งลูกเมีย
๒. ขุนนางข้าราชบริพารและชนชั้นเจ้าที่ดินทั่วไป
๓. วัดในพระพุทธศาสนาและศาสนาอื่น
นั่นก็คือ ทั้งสามพวกนี้ คือเจ้าที่ดินใหญ่ในสังคมไทยในสมัยศักดินา
ไพร่–กับการถือกรรมสิทธิที่ดิน
คราวนี้ก็มาถึงพวกไพร่พวกไพร่ถือกรรมสิทธิในที่ดินอย่างไร ?
ในสมัยพระบรมไตรโลกนาถ เมื่อได้มีการแจกจ่ายที่ดินกันครั้งใหญ่นั้น พวกไพร่ต่างก็ได้รับส่วนแบ่งที่ดินโดยทั่วกัน โดยปกติพวกนี้จะได้รับที่นาเพียงคนละ ๕ ไร่เท่านั้น ทั้งนี้เพราะพวกนี้ส่วนมากเป็นทาสที่เพิ่งได้หลุดพ้นมาเป็นไท ยังตั้งตัวกันไม่ติด มักจะเป็นพวกที่ยากจนข้นแค้นเสียส่วนมาก ซึ่งเข้าอยู่ในเกณฑ์ยาจก วนิพก ทาส และลูกทาส
ส่วนพวกไพร่ที่รับใช้งานเจ้านายเป็นไพร่เลว ถ้ามีคนฝากฝังให้เป็น "เลว" ของเจ้าขุนมูลนายได้ พวกนี้ก็นับว่ามีวาสนาได้เป็นข้าเจ้านาย ได้รับส่วนแบ่งนาคนละ ๑๐ ไร่