จะเอามันไปทางไกลหลายวันแล้วจะปล่อยมัน, มันก็จะกลับมาสู่ที่ของมันได้. แต่กอ่นนั้นมีพ่อค้าอังกฤษพวกหนึ่งอยู่ในเมืองอเลโปเปนประเทษตูระเกีย, เขาเคยไช้นกพิราบให้บอกข่าวกำปั่นว่ากำปั่นนั้นเข้ามาถึงเมืองซะกันดะรูนเมื่อไร. แลเมืองซะกันดะรูนนั้นอยู่ริมชะเล, เมืองอเลโปนั้นอยู่ที่ดอน, เมืองสองเมืองนี้หนทางไกลกันศักสองสามวัน. แลพ่อค้าในเมืองอเลโปนั้นก็สังเกดว่า, อีกศักสองวันสามวัน, จะมีกำปั่นเข้ามาถึงเมืองซะกันดะรูนแล้ว, เขาก็ฝากนกพิราบนั้นไปถึงพ่อค้าซึ่งอยู่ในเมืองซะกันดะรูน. ถ้ากำปั่นเข้ามาถึงเมืองซะกันดะรูนเมื่อใด, พ่อค้าในเมืองนั้นก็เฃียนหนังสือผูกในนกพิราบ, แล้วก็ปล่อยนกพิราบให้มันไปหาพ่อค้าที่อยู่ในเมืองอเลโปนั้น. เมื่อนกพิราบมันมานั้นเรวนัก, หนทางไกลกันสองวันสามวัน, มันมานั้นสองโมงสามโมงก็ถึง. ถ้าเขาจะไช้การเรว, เขาก็เอาแม่นกที่มีลูกออ่นยังบินไม่ได้ฝากไป, ถ้ามิฉนั้นก็เอาแม่นกที่ยังฟักไข่อยู่ฝากไป. แม่นกเหล่านี้แลมันจะกลับมาเรวกว่านกอื่น ๆ, ดว้ยมันคิดถึงลูกนัก. อนึ่งเขาก็ฝากนกอื่นให้สืบข่าว. แลมีเรื่องในบูราณนั้น, ว่ามีกระษัตรในเมืองอายฆุบโตองค์หนึ่ง, มีนกกาตัวหนึ่งเปนที่สำหรับไช้, ๆ ได้ง่าย, ไช้เปนผลเปนประโยชน์มากนัก. กระษัตรนั้นรักษนกกาตัวนั้นมาก, ครั้นนกกาตัวนั้นตายกระษัตรนั้นก็เอานกกานั้นไปฝังไว้ในอุโมง, เหมือนกับฝังลูกของตนนั้น. แลเราคิดในใจของเราว่า, เหนจะไช้นกพิราบในเมืองนี้ให้ไปเอาข่าวในเมืองปากน้ำก็จะได้ดอกกระมัง.
ในประเทษอเมริกามีเมืองหนึ่งชื่อว่าโลเวล, เขาทำผ้าฟ่ายฃายมาก. ผ้าฃาวพับที่เขาฃายที่แพในเมืองนี้, ลางทีก็เปนผ้าที่มาแต่เมืองโลเวล, ดว้ยเหตุว่าเราได้เหนหนังสือที่เขาเฃียนติดอยู่กับพับผ้าฃาวนั้น. แลในเมืองโลเวลนั้นวันหนึ่งเขาธอผ้าฃาวยาวได้ประมาณศักสองแสนห้าหมื่นศอก. คนที่ทำผ้าทั้งปั่นทั้งธอนั้นประมาณได้ศักเก้าพันคน. วันหนึ่งเขาไช้ฟ่ายทำผ้านั้นสิ้นฟ่ายวันละห้ารอ้ยสี่สิบสี่หาบ, ปีหนึ่งคิดเปนฟ่ายสิ้น ๑๖๙๖๘๔ หาบ. จะภอบันทุกกำปั่นได้ศักห้าสิบลำ, ลำหนึ่งคิดบันทุกประมาณได้ ๕๙๐๐ หาบ.
จะว่าดว้ยนกใหญ่ในเกาะเซลันดา, ๆ นั้นขึ้นแก่เมืองอังกฤษ. เมื่อลว่งไปได้สองสามปีตั้งแต่ปีนี้ไปเจ้าเมืองเซลันดานั้นได้ยินว่าที่ปากน้ำแห่งหนึ่ง, มีกะดูกนกใหญ่ตายจมอยู่ที่แผ่นดินเปนอันมาก. เจ้าเมืองจึ่งสั่งชาวเกาะเซลันดาว่าจะซื้อซึ่งกระดูกนกนั้น, ให้พวกเกาะเซลันดาขุดมาขาย. พวกเกาะเซลันดาก็ขุดซึ่งกระดูกนกนั้น, ลางที่ก็พบแต่กระดูกฃาบ้าง, ลางทีก็พบแต่กระดูกอื่น ๆ บ้าง, ลางทีก็พบกระดูกบริบูรรณ์อยู่ทั้งตัว. ได้แล้วก็เอาไปฃายแก่เจ้าเมือง, ๆ ก็เอากระดูกนกนั้นต่อกันเข้าตามที่ของมัน, แล้วก็วัดกระดูกนั้น, โดยสูงนั้นวัดได้เก้าศอก, เปนแต่กระดูกนกตาย. แลอยู่มามีลูกเรืออังกฤษคนหนึ่งว่าได้เหนซึ่งนกเปนสูงเท่านกตายนั้น. มันเที่ยวกินอยู่ที่ริมชะเลในเกาะเซลันดานั้น, ครั้นลูกเรือเข้าไปใก้ลนกนั้น, มันก็เดินหนีขึ้นภูเฃาเสียโดยเรว.
จะว่าดว้ยราคากำปั่นไฟอีกที่หนึ่ง. ในหนังสือจดหมายเหตุใบที่สอง, เราได้บอกราคาไว้ว่าเปนเงินห้าหมื่นสองพันแปดรอ้ยเจดสิบห้าบาท. ครั้นเราตรึกตรองดูใหม่ก็เหนว่าราคาผิดพลั้งไปบ้าง, ดว้ยหนังสือแบบที่มาแต่เมืองกาละกัตตานั้นเปนความมัวอยู่ไม่ชัด. ครั้นตรึกตรองดูใหม่ก็เหนว่า, พวกพ่อค้าที่สืบกำปั่นนั้นเขาสืบกำปั่นสองลำเปินคู่. สองลำนั้นเท่ากันแต่ลำหนึ่งมีเครื่องไฟแลมีหอ้งสำหรับคนจะเดินสารไป, แต่ลำหนึ่งไม่มีเครื่องไฟไม่มีหอ้งที่คนจะเดินสาร, เปนแต่กำปั่นบันทุกของ, ไม่มีใบ, กำปั่นไฟตอ้งลาก. เหตุฉนั้นราคากำปั่นทั้งสองนั้นจะไม่เสมอกัน, ลำที่มีเครื่องไฟจะมีราคามากกว่าลำที่ไม่มีเครื่องไฟ. เราคิดราคาใหม่, ว่าราคากำปั่นไฟนั้นจะมีราคาศัก ๗๕๓๓๕ บาท.
ในเมืองอังกฤษแลเมืองอเมริกาแลเมืองอื่น ๆ อีกหลายเมือง, เฃาไช้ผ้าศักลาตมาก, ดว้ยว่าเมืองเหล่านั้นเปนเมืองหนาว. ผ้าศักลาตนั้นเขาทำด้วยขนแกะ. ขนแกะนั้นปีหนึ่งเขาตัดหนหนึ่ง, ตัดเมื่อสิ้นระดูหนาวแล้ว. แกะตัวหนึ่งนั้นเขาตัดได้ขนหนักได้สองชั่งจีนบ้างสามชั่งจีนบ้าง. แลแมืองอังกฤษนั้นมีตัวแกะอยู่ประมาณคักสามสิบสองล้านตัว, แลเมืองอเมริกานั้นมีตัว
