หน้านี้ได้พิสูจน์อักษรแล้ว
14.
Vol. 1
Bangkok Recorder.

ถว้มปลายท่อข้างล่างที่อยั่งลงในหีบลมนั้น. เมื่อชักลูกสูบขึ้น, แลกดลงหลายที, ก็ยิ่งอัดลมในหีบนั้นนัก, ลมจะดันน้ำให้ขึ้นตามท่อในหีบลมที่ออกข้างบนแรงยิ่งนัก, น้ำจะพุ่งออกทุกทีชักลูกสูบแลกดลงมิได้อยุดเลย. เครื่องสูบน้ำนี้, ก็เปนเครื่องสำหรับดับไฟ. แลที่สุดปลายสูบน้ำนั้น, เขาให้มีท่อทำดว้ยหนังสัตว, ต่อติดไปจะให้ไกลห้าเส้นหกเส้นก็ได้, ให้ปลายท่อหนังนั้นลงในบ่อก็ได้, ในแม่น้ำก็ได้, ยังสูบน้ำอีกหลายอย่าง, ก็กระทำตามวิชานี้ทั้งหมด.

แลเดือนข้างหน้า, เราจึ่งจะว่าภึงเครื่องสำหรับกำหนฏจะให้รู้ว่า ลมออ่นแลลมก้ลา, ที่พ่อค้าได้ใช้ในกำปั่น, อังฤษเรียกชื่อว่า, บรัมอิเตอ อย่างหนึ่ง, สินสัมอิเตอ อย่างหนึ่ง.

ข่าวว่า ปีมะโรง มีฝีดาษในเมืองกาลกัตตานั้นร้ายนัก, เดือน ๔ เดือน ๕ มีคนตายมากนัก. แลเมื่อฝีดาษนั้นคลายแล้ว, ก็บังเกิดเจบลงราก, คนตายดว้ยลงรากนั้นมากหนักหนา. หนังสือข่าวว่า คนทั้งปวงมีใจเภิกเฉยเสีย, มิได้ปลูกฝีโค, คนจึ่งตายมาก. เมื่อยังไม่มีฝีดาษ เขาไม่ได้ปลูกฝีโคให้ลูก, ดว้ยคนทั้งปวงนั้นคิดว่า จะคอ่ย ๆ ปลูกต่อภายหลัง. แล้วเมื่อฝีดาษมาบังเกิดขึ้น, เขาก็ปลูกฝีโคไม่ใค่รทัน. ถ้าท่านปราถนาจะไม่ให้ฝีดาษบังเกิดแก่ลูก, จงภาลูกมาปลูกฝีโคให้กันฝีดาษเสียเถิด. อย่าผัดไปเลย, กลัวจะปลูกไม่ทัน.

ข่าวว่ากระษัตรอังกฤษถอดเจ้าเมืองอินเดีย, ผู้ชื่อ เอเลนบะไร เสีย, ให้กลับไปเมืองอังกฤษ. เปนเหตุอย่างไรหนังสือข่าวไม่ว่า, แต่คนทั้งปวงสังเกดว่า, เจ้าเมืองอินเดียนั้นจองหองนัก, จึ่งตอ้งถอดเสีย. มีคนหนึ่งชื่อ ฮาดินเชร ตั้งเปนเจ้าเมืองแทน. ฮาดินเชรนั้นแต่กอ่นเปนนายทัพย์ เปนคนก้ลาหารนัก. แต่กอ่น, เมื่อโบเนปาดเปนกระษัตรในเมืองฝรั่งเสศ, ฮาดินเชรได้รบกับทหารฝรั่งเสศ, เสียแฃนข้างหนึ่ง. เพราะเสียแฃนข้างหนึ่ง กระษัตรอังกฤษจึ่งพูนบำเหนจ์ให้เขาปีละสองพันสี่รอ้ยบาททุกปี ๆ. ฮาดินเชรออกมาจากเมืองอังกฤษเดือนเจด แรมเจดค่ำ, มาถึงเมืองกาลกัตตาเดือนแปด ทุติยาสาตร์ ขึ้นเก้าค่ำ. ตั้งแต่ออกจากเมืองอังกฤษมาถึงเมืองกาลกัตตาเปนแต่สี่สิบเจดวัน.

มีหนังสือข่าวตีภิมในเมืองเกาะหมากนั้นเดือนหก ขึ้นสี่ค่ำ, ว่า ในหกเดือนที่ลวงไปกอ่นตีภิมนั้น, ในเมืองเกาะหมากมีคนปล้นเปนอันมาก. คนพวกปล้นนั้นเข้าไปสวนจันเทษ, ทุบตีคนเฝ้าสวนให้ตายบ้างมิตายบ้าง, แล้วเกบเอาลูกจันเทษไป. ลางทีก็เกบเอาหลายพันลูกในคืนเดียว.

ในเมืองรูเซียนั้นเคยมีคนมากเปนคนมีอายุศม์ยืน. แลมีสี่ร้อยหกสิบเก้าคน, มีอายุศม์กว่ารอ้ย, ตามเมื่อปีชวด. ในสี่รอ้ยหกสิบเก้าคนนั้นมีสองรอ้ยสามสิบหกคนมีอายุศม์ถึงรอ้ยกับห้าปี, มีอีกรอ้ยแปดคนมีอายุศม์ถึงรอ้ยกับสิบปี, มีอีกห้าสิบเก้าคนมีอายุศม์ได้ถึงรอ้ยกับสิบสองปี, มีอีกสี่สิบห้าคนมีอายุศม์ได้ถึงรอ้ยยี่สิบปี, แลมีอีกสองคนมีอายุศม์ได้ถึงรอ้ยกับสี่สิบห้าปี. คนเหล่านี้ตายในปีชวดสิ้นทั้งนั้น.

สาศนาเมืองตุระเกียนั้นคือสาศนามะหะมัศ. แต่กอ่นในเมืองตุระเกียนั้น, เปนทำเนียมถ้าผู้ใดทิ้งเสียซึ่งสาศนามะหะมัศนั้นเจ้าเมืองก็ฆ่าเสีย. เมื่อสองสามปีส่วงไปแล้ว มีคนหนึ่งละเสียซึ่งสาศนามะหะมัศนั้น, เขาได้ฆ่าเสียแล้วตามกฎหมาย. แต่เมื่อคนนั้นตายแล้ว, ทูตเมืองอังกฤษกับทูตเมืองฝรั่งเศศ, สองคนนั้นไปฃอแก่เจ้าเมืองตุระเกียนั้น, ให้เลิกทำเนียมนั้นเสีย. แลหนังสือข่าวที่เข้ามาใหม่นั้นว่า, เจ้าเมืองตุระเกียนั้นยอมให้, ว่าตั้งแต่นี้ไป, ภึงจะละเสียซึ่งสาศนามะหะมัศ, เราก็มิได้ฆ่าเสียเลย.

ประเทษยูในติษเทษนั้น, มีเมืองหนึ่งชื่อ กะเนติกัด ที่เขาทำนารกามาก, ทำดว้ยไม้บ้าง, ดว้ยทองเหลืองบ้าง. ในปีฃาน เขาทำดว้ยไม้ได้ ๕ แสนใบ. ในเมืองกะเนติกัดนั้น มีหวัวเมืองแห่งหนึ่งที่เขาเคยทำนารกาไม้วันละพันใบทุกวัน ๆ.

ข่าวว่า เจ้าเมืองฝรั่งเศศนั้นตั้งพระไทยว่า จะให้ปล่อยซึ่งทาษที่มีอยู่ในเมืองที่เปนเมืองขึ้นแก่ฝรั่งเศศนั้น, ไม่ให้มีทาษต่อไปอีกเลย, ให้มีแต่ลูกจ้างเท่านั้น.

ข่าวเมืองนอกว่า, กระษัตรเมืองรูเซียไปเยี่ยมกระษัตรเมือง