การปกครองแคว้นลาวและเขมรของฝรั่งเศส/ภาคหนึ่ง/บทที่ 5
ในบทก่อน ๆ ได้กล่าวถึงเรื่องลักษณะการปกครองอินโดจีนฝรั่งเศสและแคว้นลาวโดยสังเขปแล้ว ต่อไปนี้จะได้นำเรื่องลักษณะการบริหารและกิจการบางอย่างในแคว้นลาวมากล่าวไว้ด้วย
ในยามปกติ แคว้นลาวมีทหารอยู่ ๓ กองพัน เรียกว่า ร. พัน ๑ กองพันนี้ตั้งอยู่ที่เมืองพงสาลีทางแคว้นลาวเหนือ มีนายทหารชาวฝรั่งเศสชั้นนายพันโทเป็นผู้บังคับกองพัน เขตต์ที่ตั้งกองทหารนี้เรียกว่า จังหวัดทหารบกที่ ๕ ผู้บังคับกองพันทหารมีอำนาจและหน้าที่ในการปกครองบ้านเมืองด้วยอีกตำแหน่งหนึ่งเช่นเดียวกับเรสิดังต์เดอฟรังส์ มีนายทหารซึ่งเป็นชาวฝรั่งเศสยศชั้นนายร้อยเอก นายร้อยโท เป็นผู้บังคับกองร้อยและบังคับหมวด มีนายสิบเป็นคนชาติญวนประจำอยู่ในกองทหารนี้ ทหารเหล่านี้ส่งมาจากเมืองฮานอย และผลัดเปลี่ยนกันมารักษาการทุก ๓ เดือน มีพลทหารทั้งหมดในกองพันนี้ประมาณ ๓๐๐ คน วัตถุที่ประสงค์ในการตั้งกองทหารในจังหวัดทหารบกที่ ๕ นี้ ก็เพื่อจะป้องกันการรุกรานและการกบฏปล้นสมดภ์ของพวกชาวเขาซึ่งโดยมากเป็นชาติฮ่อ นอกจากนั้นก็เพื่อรักษาความปลอดภัยในด้านแขตต์แดนซึ่งติดต่อกับพะม่าและไทยด้วย
ยังมีกองทหารอยู่อีกกองหนึ่ง มีกำลังพลประมาณ ๖๐ คน มีนายทหารชาวฝรั่งเศสชั้นนายร้อยเอกเป็นผู้บังคับกอง กองทหารนี้ตั้งอยู่ที่เมืองหลวงพระบาง มีกองทหารรักษาพระองค์สำหรับเป็นเกียรติยศแก่เจ้าผู้ครองนครหลวงพระบาง
การตำรวจในแคว้นลาวแบ่งออกเป็น ๔ ประเภท คือ:—
๑.ตำรวจรักษาเมือง (Garde Indigène หรือ Milicien) หรือที่ชนสามัญชอบเรียกว่า ทหาร
๒.ตำรวจภูธร (Gendarme)
๓.ตำรวจนครบาลหรือเทศบาล (Police Urbaine ou Municipale)
๔.ตำรวจอาสาสมัคร (Partisan)
๑.ตำรวจรักษาเมือง
ก.มีอยู่ทั่ว ๆ ไปทุกจังหวัดและบางท้องที่ที่เห็นว่าสำคัญ สำหรับที่ตั้งอยู่จังหวัดส่วนมากมักเป็นกองร้อย มีนายทหารกองหนุนเป็นผู้บังคับกอง แต่สำหรับที่เมืองเวียงจันทน์และหลวงพระบางนั้นเป็นกองพัน มีนายทหารกองหนุนเป็นผู้บังคับกองพัน สำหรับในท้องที่ต่าง ๆ นอกจากที่ตั้งจังหวัดมักจะมีเป็นหมวดและบังคับบัญชาโดยนายสิบชาติญวนเป็นส่วนมาก ส่วนพลตำรวจส่วนมากเป็นญวน มีลาวผสมอยู่บ้างเล็กน้อย
ข.หน้าที่ของตำรวจรักษาเมืองมีดังนี้:—
(๑)ระงับปราบปรามโจรผู้ร้ายทั่วไป
(๒)ควบคุมดูแลเรือนจำและคุมนักโทษที่ทำงานทั่ว ๆ ไป ผู้บังคับกองตำรวจทำหน้าที่พัสดีด้วย
(๓)อยู่ยามรักษาสถานที่รัฐการและบ้านข้ารัฐการชั้นสูง
๒.ตำรวจภูธร
ก.มีอยู่ ๒ กอง ตั้งอยู่ที่จังหวัดเวียงจันทน์กองหนึ่ง ที่หลวงพระบางกองหนึ่ง มีนายทหารกองหนุนเป็นผู้บังคับกอง
ข.หน้าที่ตำรวจภูธรมีดังนี้:—
(๑)เป็นพนักงานสอบสวนคดีชั้นต้นและนำคดีสู่ศาล จังหวัดใดไม่มีตำรวจภูธร หน้าที่ตกอยู่แก่ตำรวจรักษาเมือง
(๒)ตรวจระงับปราบปรามผู้กระทำผิดกฎหมายในบริเวณที่ตั้งเมือง
(๓)เปรียบเทียบคดีชั้นลหุโทษ จังหวัดใดไม่มีตำรวจภูธร หน้าที่นี้ตกอยู่แก่ตำรวจรักษาเมือง
ตำรวจภูธรนี้มีจำนวนกองหนึ่งประมาณไม่เกิน ๔๘ คน จำนวนนายสิบต่างหาก แต่มีเหล่าตำรวจเทศบาลหรือนครบาลรวมปนอยู่ด้วย
๓.ตำรวจนครบาลหรือเทศบาล
ก.ตำรวจเหล่านี้อยู่ในความบังคับบัญชานายตำรวจภูธร จังหวัดใดที่ไม่มีตำรวจภูธร ก็สังกัดอยู่ในตำรวจรักษาเมือง
ข.หน้าที่ตำรวจนครบาลหรือเทศบาลมีดังนี้ คือ
รักษาความปลอดภัยในที่สาธารณทั่ว ๆ ไปภายในบริเวณเมืองหรือเขตต์เทศบาล
๔.ตำรวจอาสาสมัคร
ตำรวจเหล่านี้ไม่มีระเบียบวินัยอย่างใด เป็นราษฎณสามัญ เมืองใดที่ไม่มีตำรวจอันเป็นระเบียบ ก็เกณฑ์ราษฎรชายฉกรรจ์มาเข้าเวรผลัดเปลี่ยนคนละ ๑๕ วัน เจ้าเมืองจ่ายปืนให้ ๑ กระบอกและกระสุน ๑๐ นัด แล้วก็ให้ไปตรวจการณ์ตามท้องที่เพื่อรักษาความปลอดภัยของราษฎร นับว่า เป็นตำรวจที่ไม่น่าไว้วางใจ แต่ก็ดีกว่าไม่มี ตำรวจอาสาสมัครนี้ไม่มีเครื่องแบบ จะแต่งกายด้วยวิธีใด ๆ ก็ได้ตามชอบใจ ผลประโยชน์ที่ตำรวจอาสาสมัครนี้ได้รับ คือ ยกเว้นจากการเกณฑ์แรงทำงานสาธารณประโยชน์และเงินส่วยสำหรับในปีที่ได้กระทำหน้าที่โดยสมบูรณ์ ในเมืองหนึ่งมีตำรวจประเภทนี้ไม่เกิน ๑๒ คน
การตำรวจสันติบาลในแคว้นลาวมิได้อยู่ในบังคับและระเบียบของตำรวจโดยตรง การตำรวจสันติบาลนี้ เรสิดังต์สุเปริเออร์แห่งแคว้นลาวเป็นผู้รับผิดชอบอำนวยการโดยตรง และได้มอบหน้าที่นี้ให้แก่หัวหน้าแผนกในสำนักงานของเรสิดังต์สุเปริเออร์ซึ่งเป็นชาวฝรั่งเศสเป็นผู้อำนวยการโดยฉะเพาะ งานที่ออกหน้าออกตาก็มีแต่การสืบสวน ระงับปราบปรามผู้ที่จะคิดกบฏประทุษร้ายต่อรัฐบาลฝรั่งเศส ซึ่งมีพวกญวนเป็นต้น นอกจากนั้น ก็มีการสืบสวนคดีอุกฉกรรจ์ และตรวจสอบลายมือซึ่งมีเจ้าหน้าที่ถ่ายภาพและตรวจสอบลายมือประจำอยู่ และมีเสมียนพนักงานซึ่งเป็นที่ไว้วางใจของเรสิดังต์สุเปริเออร์ประจำอยู่ตามสมควร การเงินสำหรับใช้จ่ายในกองตำรวจสันติบาลนี้ อยู่ในอำนาจของเรสิดังต์สุเปริเออร์เป็นผู้สั่งจ่ายโดยตรง
สำนักงานรับจ่ายและรักษาเงินของรัฐ อันเป็นศูนย์กลางหรือส่วนรวมของแคว้นลาว ตั้งอยู่ที่เมืองเวียงจันทน์ มีข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสเทียบตำแหน่งหัวหน้ากองเป็นผู้รับผิดชอบบังคับบัญชา อยู่ในความปกครองของเรสิดังต์สุเปริเออร์ และมีคลังจังหวัดเป็นสาขาอยู่ทั่วไปทุกจังหวัด มีข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสและคนพื้นเมืองประจำตำแหน่งรอง ๆ ลงมาอีกตามสมควร ผู้ช่วยเจ้าเมือง คือ ตำแหน่งซึ่งทำหน้าที่คล้ายสมุห์บัญชีของไทย เป็นผู้สำรวจตรวจสอบและเก็บเงินภาษีอากรตามกฎหมาย อยู่ในความรับผิดชอบของเจ้าเมือง เงินหลวงที่เก็บได้ เจ้าเมืองเป็นผู้รักษาโดยมีกำหนดจำนวนเงินให้รักษาดังเช่นนายอำเภอของไทย แล้วนำส่งเรสิดังต์เดอฟรังส์ หรือเดเลเก แล้วแต่กรณี
เท่าที่ได้ทราบจากงบประมาณประจำปีของแคว้นลาว รายจ่ายมักจะสูงกว่ารายได้ประมาณปีละสองล้านห้าแสนเหรียญทุกปี เงินที่จ่ายเกินได้รับการอุดหนุนจากงบประมาณประเทศญวนหรือรัฐบาลกลาง
การศุลกากรก็ดี การสรรพากรก็ดี มีกฎหมายประมวลรัษฎากรไว้ให้ปฏิบัติเป็นกิจลักษณะทั่วประเทศอินโดจีน
ในหน้าที่นี้ มีข้ารัฐการชาวฝรั่งเศศ มีตำแหน่งเทียบหัวหน้ากอง เป็นผู้รับผิดชอบดำเนินการ และอยู่ในความปกครองของเรสิดังต์สุเปริเออร์ มีข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสและพื้นเมืองประจำตำแหน่งหน้าที่ตามสมควร และมีหัวหน้าแผนกประจำจังหวัดต่าง ๆ สังกัดหัวหน้ากองนี้ทุกจังหวัดและท้องที่ซึ่งเห็นว่าสำคัญ
การสาธารณสุข ในด้านป้องกัน มีการพิมพ์เอกสารสาธารณสุขแนะนำการสุขอนามัยทั่ว ๆ ไป และส่งนายแพทย์สาธารณสุขออกตรวจตราชี้แจงแนะนำการป้องกันบำบัดโรคโดยทั่ว ๆ ไปอยู่เนือง ๆ ในด้านบำบัด ได้จัดสถานที่พยาบาลรักษาคนป่วย มีโรงพยาบาลใหญ่ ๆ ไว้ทุกจังหวัด มีสุขศาลาชั้นหนึ่งชั้นสองไว้ตามตำบลต่าง ๆ ที่เห็นว่าจำเป็น และมีเรือสาธารณสุขเคลื่อนที่เที่ยวตรวจรักษาโรคให้แก่ราษฎรทั่ว ๆ ไป มีการกวดขันในการปลูกฝี ฉีดวัคซินป้องกันโรคติดต่อต่าง ๆ ที่เวียงจันทน์ได้มีการทำวัคซินป้องกันโรคติดต่อ เช่น โรคกลัวน้ำ และทำหนองฝีใช้เอง ทั้งมีสถานวิทยาศาสตร์เป็นล่ำสั่นไว้ ๑ แห่งด้วย
การบังคับบัญชาการสาธารณสุขได้แก่ข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสเป็นหัวหน้ามียศทหารชั้นนายพันโท และมีนายแพทย์ทหารและพลเรือน พลพยาบาล และนางพยาบาล มีสาขาทั่ว ๆ ไปทุกจังหวัด
โรงพยาบาลที่เมืองเวียงจันทน์เป็นส่วนหนึ่งแห่งภาคีของสภากาชาดแห่งโลก
มีสถานวิทยาศาสตร์และโรงทำซีรั่มและวัคซินสำหรับฉีดป้องกันและรักษาโรคระบาดสัตว์ที่เมืองเวียงจันทน์ ๑ แห่ง มีสัตวแพทย์เป็นชาวฝรั่งเศสเทียบหัวหน้ากองเป็นผู้รับผิดชอบบังคับบัญชาการงานอันเกี่ยวกับหน้าที่สัตวแพทย์ทั่วไปทั้งแคว้นลาว มีสัตวแพทย์ประจำอยู่ตามจังหวัดต่าง ๆ เพื่อปฏิบัติหน้าที่ในการนี้
มีกฎหมายป่าไม้วางระเบียบในเรื่องป่าสงวน ป่าคุ้มครอง และการจับจองที่ดินไว้ให้เจ้าหน้าที่และราษฎรปฏิบัติอยู่แล้วโดยครบถ้วน แต่ทางการปฏิบัตินั้นยังหย่อนอยู่มาก เพราะมีป่ามากกว่าราษฎร การจับจองที่ดิน การชักลาก ฟันไม้ การหาของป่า จึงปล่อยปละละเลยกันเสียบ้าง แต่เมื่อใดเจ้าหน้าที่ต้องการจะให้ปฏิบัติโดยเคร่งครัด ก็ดำเนินการได้เต็มที่ทีเดียว
ผู้รับผิดชอบบังคับบัญชาในการนี้ ได้แก่ ข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสเทียบหัวหน้ากอง ส่วนตามจังหวัดต่าง ๆ เป็นส่วนน้อยที่มีเจ้าพนักงานป่าไม้ประจำ มักจะฝากงานไว้กับเรสิดังต์เดอฟรังส์
เจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบบังคับบัญชาในทางการเหมืองแร่ ได้แก่ ข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสเทียบหัวหน้ากอง ในทางปฏิบัติยังเอาใจใส่น้อย กำลังอยู่ในขั้นค้นคว้าและทดลอง ที่กระทำไปสำเร็จแล้วก็ได้แก่เหมืองแร่ดีบุก ๒ แห่งซึ่งได้ตั้งบริษัทใหญ่มานานแล้ว คือ บริษัทโพนจิว และบริษัทบ่อแหน่ง ทั้งสองบริษัทตั้งอยู่ในเขตต์จังหวัดคำม่วน (ท่าแขก) เป็นบริษัทที่ได้ลงทุนไปแล้วหลายสิบล้านบาท นอกจากเหมืองแร่ทั้งสองแห่งนี้แล้ว ยังไม่ปรากฏว่า ได้มีการทำเหมืองแร่ณะที่ใดอีก
ในเรื่องการประมง ในแคว้นลาวไม่สู้จะเอาใจใส่มากนัก จึงไม่มีเจ้าหน้าที่ในการนี้ประจำอยู่ แต่ในส่วนการเกษตรนั้น มีเจ้าหน้าที่ชั้นหัวหน้ากองเป็นผู้ดำเนินการเกี่ยวแก่การเพาะปลูกทั่ว ๆ ไปในแคว้นลาว สำนักงานตั้งอยู่ณะเมืองเวียงจันทน์ เท่าที่ฝ่ายฝรั่งเศสได้ดำเนินการมาแล้วในเรื่องเพาะปลูก มีการแนะนำให้ปลูกฝ้าย ปลูกป่าน และปอแก้ว ได้หาพันธุ์พืชเหล่านี้มาแจกจ่ายให้แก่ราษฎรเพาะปลูก และรับซื้อพืชเหล่านี้จากราษฎร ส่วนการทำนาซึ่งเป็นอาชีพสำคัญของราษฎรในแคว้นลาว ไม่ได้มีการปรับปรุงและชี้แจงวิธีการทำนาดังเช่นประเทศไทย ปล่อยให้ทำตามยถากรรม ด้วยเหตุนี้ การทำนาในแคว้นลาวจึงไม่ได้ระดับที่ดีตามควรแก่ภูมิประเทศ นอกจากการส่งเสริมการเพาะปลูก ๓ อย่างดังได้กล่าวมาแล้วนั้น ทางการฝรั่งเศสได้จัดให้มีสวนทดลองเป็นการใหญ่อยู่แห่งหนึ่ง ตั้งอยู่บนเนินสูงของจังหวัดปากเซทางไปจังหวัดสาระวัน ก.ม. ที่ ๔๒ สวนทดลองนี้มีที่ดินประมาณ ๑,๐๐๐ ไร่ มีเจ้าหน้าที่เป็นชาวฝรั่งเศสเทียบชั้นหัวหน้ากองเป็นผู้ดำเนินการ มีเจ้าหน้าที่รอง ๆ ลงไป ซึ่งเป็นชาติญวนมาก ประมาณ ๑๐๐ คน เป็นผู้ช่วยเหลือ สวนดลองนี้ได้ทดลองปลูกต้นกาแฟ ชา และชินโคผา ซึ่งเป็นส่วนสำคัญ นอกจากนั้น ก็ทดลองปลูกต้นผลไม้และพืชอื่น ๆ ตามที่เห็นสมควรแก่ดินฟ้าอากาศ ในบริเวณที่เป็นสวนทดลองนี้ มีระดับสูงจากทะเลประมาณ ๑,๒๐๐ เมตร์ มีอากาศเย็นอยู่ตลอดปี พืชผลในการทดลอง นับว่า ได้งอกงามเป็นที่พอใจ เจ้าหน้าที่ได้พยายามส่งพันธุ์ต่าง ๆ จากสวนทดลองนี้แจกจ่ายแก่ราษฎรเพียงเพาะปลูกให้แพร่หลาย ราษฎรกำลังนิยมปลูกต้นกาแฟกันเป็นส่วนมาก
การจดทะเบียนบุริมสิทธิ์ ทรัพยสิทธิ์ แก่อสังหาริมทรัพย์และสังหาริมทรัพย์บางอย่างตามกฎหมายฝรั่งเศสนั้น ได้มีข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสชั้นหัวหน้ากองเป็นเจ้าหน้าที่ดำเนินการอยู่ สำนักงานตั้งอยู่ณะเมืองเวียงจันทน์แห่งเดียว การงานเท่าที่กระทำไปแล้ว รู้สึกว่า ได้ผลน้อย เพราะราษฎรในแคว้นลาวยังไม่นิยมต่อการจดทะเบียนเหล่านี้ และอีกประการหนิ่ง อำนาจการจดทะเบียนบุริมสิทธิ์ ทรัพยสิทธิ์ มิได้ขยายออกไปให้แก่เจ้าเมืองซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่โดยใกล้ชิดติดต่อกับราษฎรเช่นนายอำเภอของไทย การจดทะเบียนบุริมสิทธิ์จึงขาดความนิยมจากราษฎรต่างกับประเทศไทยซึ่งการจดทะเบียนบุริมสิทธิ์ ทรัพยสิทธิ์ ได้ให้อำนาจแก่นายอำเภอเป็นผู้ดำเนินการตามกฎหมาย
ผู้อำนวยการไปรษณีย์โทรเลขในแคว้นลาวมีตำแหน่งเป็นรองอธิบดีกรมไปรษณีย์โทรเลขแห่งเมืองฮานอย สำนักงานใหญ่มีอยู่ ๒ แห่ง คือ ที่เมืองเวียงจันทน์แห่งหนึ่ง และที่เมืองสวรรณเขตต์แห่งหนึ่ง ที่ทำการไปรษณีย์โทรเลขที่เมืองสวรรณเขตต์เป็นแหล่งสำคัญกว่าที่อื่น เพราะเป็นชุมทางแห่งการโทรเลขทั่วไปในแคว้นลาว ที่ทำการไปรษณีย์โทรเลขมักจะมีทั่วไปในที่ตั้งจังหวัด ที่ตั้งเมือง และที่ตำบลสำคัญ ถึงแม้ว่าจะมีรายได้ไม่คุ้มรายจ่าย ฝ่ายฝรั่งเศสก็จัดตั้งที่ทำการไปรษณีย์โทรเลขขึ้นเพื่อสะดวกในการสื่อสาร เจ้าหน้าที่ซึ่งประจำอยู่ที่ทำการไปรษณีย์โทรเลข ถ้าเป็นที่ตั้งจังหวัด ส่วนมากมักจะมีข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสเทียบตำแหน่งชั้นหัวหน้ากองเป็นหัวหน้า ส่วนเจ้าพนักงานรับส่งโทรเลขโดยมากเป็นคนชาติญวน นอกจากตำแหน่งที่กล่าวแล้วนี้ มีตำแหน่งเสมียนพนักงานและบุรุษไปรษณีย์
การรับส่งไปรษณีย์ภัณฑ์ทางบก ส่วนมากใช้รถยนตร์ ทางน้ำ ใช้เรือกลไฟและเรือยนตร์ และถือว่า การส่งไปรษณีย์ภัณฑ์เป็นการสำคัญอย่างยิ่ง ถ้าเรือหรือรถเมล์ไปรษณีย์มาถึงที่ทำการ ไม่ว่าจะเป็นเวลาค่ำคืนดึกดื่นเพียงไร นายไปรษณีย์จะต้องรับถุงเมล์หรือเปิดถุงเมล์นั้นออกโดยมิชักช้า ถ้ามีหนังสือด่วนและจดทะเบียน ต้องนำส่งถึงผู้รับโดยทันที ถ้าเป็นหนังสือธรรมดา เมื่อพ้น ๒๑ นาฬิกาไปแล้ว จึ่งให้ระงับเอาไว้ส่งต่อเมื่อรุ่งขึ้นเช้าในโอกาสแรกที่สุด
การโยธาเทศลาลในแคว้นลาวมีผู้อำนวยการซึ่งเป็นข้ารัฐการของฝรั่งเศสเทียบตำแหน่งชั้นพิเศษ สำนักงานตั้งอยู่ที่เมืองเวียงจันทน์ มีผู้ช่วยผู้อำนวยการซึ่งเป็นชาวฝรั่งเศสประกาศนียบัตร์ช่าง ๑ คนเทียบชั้นหัวหน้ากอง นอกจากนั้นมีนายช่างทางซึ่งเป็นชาวฝรั่งเศสประจำอยู่อีกหลายคน มีเสมียนพนักงาน นายช่างรอง และคนงาน ตามสมควร ตามจังหวัดต่าง ๆ ก็มีโยธาเทศาเทศบาลจังหวัดเป็นสาขาของผู้อำนวยการทั่วไป นายช่างทางและเสมียนพนักงานกองโยธาเทศบาลมีหน้าที่ดั่งนี้
๑.การสร้างและบำรุงทางบก
๒.การประกอบแต่งและรักษาทางลำน้ำทั่วไป มีแม่น้ำโขงเป็นต้น เพื่อให้การสัญจรทางเรือเป็นไปโดยสะดวก
๓.พิจารณาการวางผังเมืองและออกแบบ
๔.ก่อสร้างอาคารต่าง ๆ ตลอดจนถึงการซ่อมแซมสถานที่รัฐการและที่พักข้ารัฐการให้เป็นไปด้วยดี
การศึกษาของราษฎรแคว้นลาว นับว่า อยู่ในระดับต่ำมาก ทั้งนี้ เกี่ยวด้วยนโยบายการปกครองประเทศราช จะเห็นโรงเรียนที่เป็นปึกแผ่นอยู่ก็แต่ตามที่ตั้งเมือง ส่วนโรงเรียนประชาบาลมีน้อยเต็มที มีการสอนภาษาฝรั่งเศส ภาษาลาว และภาษาญวน ส่วนภาษาลาวและภาษาฝรั่งเศสเป็นภาษาบังคับ ภาษาญวนนั้นสอนกันแต่ในเขตต์ที่มีพลเมืองญวนหนาแน่น เช่น ที่เวียงจันทน์ ท่าแขก และสุวรรณเขตต์ เป็นต้น ผู้อำนวยการศึกษาแห่งแคว้นลาว ได้แก่ ข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสเทียบชั้นหัวหน้ารอง มีผู้ช่วยเป็นข้ารัฐการชาวฝรั่งเศสและพื้นเมืองซึ่งมีประกาศนียบัตร์ครูมาแล้วตามควรแก่ฐานะและกำลังงาน
ในแคว้นลาวถือเอาพระพุทธสาสนาเป็นสาสนาประจำชาติ มีสาสนาโรมันคาทอลิกและสาสนาญวน (จ้าว) ปะปนแซกแซงอยู่บ้างเล็กน้อย ประชากรส่วนมากมีความเคารพเลื่อมใสในพระพุทธสาสนาเป็นอันมาก กษัตริย์แห่งนครหลวงพระบางเป็นอัครสาสนูปถัมภกแห่งพระบวรพุทธสาสนา มีเจ้าคณะใหญ่เรียกว่า "ลักคำ" เจ้าคณะแขวง เจ้าคณะหมวด ปกครองบังคับบัญชาสงฆ์ตามลำดับฐานันดรศักดิ์ มีกฎหมายปกครองคณะสงฆ์ไว้ให้ปฏิบัติในแคว้นลาวโดยทั่วถึงกัน แต่การปฏิบัติในกิจสาสนานั้นรู้สึกว่า หย่อนลงมาก ไม่เป็นระเบียบอันดีเช่นในประเทศไทย การอุปสมบทและบรรพชาพระภิกษุสามเณรก็กระทำกันไปตามชอบใจ สุดแล้วแต่พระอุปัชฌาจารย์องค์ใดจะมีอิทธิพลมากน้อยในท้องที่นั้น ส่วนการปฏิบัติของพระภิกษุสงฆ์ในเรื่องธรรมวินัยก็ไม่สู้จะเรียบร้อย ที่เมืองเวียงจันทน์ มีสภาการบำรุงพระพุทธสาสนาในลัทธิหินยานอยู่สภาหนึ่ง เจ้าเพชราชเป็นประธานแห่งสภานี้ และดำเนินการติดต่อกับสภาใหญ่ณะเมืองพนมเป็ญของเขมร ทางการฝ่ายฝรั่งเศสได้พยายามช่วยเหลือเกื้อหนุนในเรื่องบูรณะปฏิสังขรณ์วัดวาอารามและปูชนียสถานอย่างเสียไม่ได้ ทั้งนี้ เนื่องจากนโยบายในทางปกครองบังคับ
ทุกจังหวัดมีเรสิดังต์เดอฟรังส์ มีสโมสรสำหรับชนชาวฝรั่งเศสไว้เป็นที่หย่อนอารมณ์และพบปะสนทนาวิสาสะซึ่งกันและกัน มีกีฬากลางแจ้ง ในร่ม และมีการจำหน่ายอาหารเครื่องดื่มตามฐานะของจังหวัดใหญ่น้อย มีข้อบังคับในการดำเนินงานของสโมสร เช่นเดียวกับของเรา สโมสรที่กล่าวนี้ ชนชาติอื่นจะเข้ามาเป็นสมาชิกด้วยไม่ได้ เพราะมีการรังเกียจผิว ถ้าหากคนชาติลาวหรือญวนจะจัดให้มีสโมสรขึ้นฉะเพาะชาติของตนก็ได้ แต่ต้องได้รับอนุญาตจากเรสิดังต์เดอฟรังส์เสียก่อน
การบำรุงสโมสร นอกจากได้รับจากสมาชิกแล้ว รัฐบาลฝรั่งเศสยังได้ให้เงินอุดหนุนเป็นประจำปีอีกตามมากและน้อย แล้วแต่ฐานะของสโมสร เช่น สโมสรฝรั่งเศสที่เมืองเวียงจันทน์ได้รับเงินอุดหนุนปีละ ๕๐๐ เหรียญ สโมสรลาวและญวนได้รับเงินอุดหนุนสโมสร ๆ ละ ๑๐๐ เหรียญต่อปี ดังนี้เป็นต้น.
