จดหมายเหตุเรื่องเจ้าพระยาภูธราภัยยกกองทัพไปปราบฮ่อ/คำนำ
คุณหญิงทองคำ ราชวังสรรค์ ตจ, พร้อมด้วยบุตรธิดา จะทำการปลงศพนายพลเรือตรี พระยาราชวังสรรค์ (เติม บุณยรัตพันธุ์) มาแจ้งความยังหอพระสมุดสำหรับพระนครว่า มีศรัทธาจะพิมพ์หนังสือแจกเนื่องในกุศลทักษิณานุปทานที่จะบำเพ็ญในงารศพสักเรื่อง ๑ ขอให้กรรมการช่วยเลือกเรื่องหนังสือแลจัดการพิมพ์ให้
ข้าพเจ้าเลือกเรื่องหนังสือ คิดว่า พระยาราชวังสรรค์ (เติม บุณยรัตพันธุ์) เปนหลานเจ้าพระยาภูธราภัย ที่สมุหนายก เคยได้ยินลูกหลานของท่านมาถามที่หอพระสมุดฯ ครั้งหนึ่งว่า มีจดหมายเหตุอันเนื่องด้วยเรื่องประวัติของเจ้าพระยาภูธราภัยอยู่บ้างหรือไม่ อยากจะให้พิมพ์ ครั้งนี้ ข้าพเจ้าจึงเลือกหาจดหมายเหตุอันเนื่องด้วยประวัติของเจ้าพระยาภูธราภัย พบมีอยู่ในหนังสือวชิรญาณเรื่อง ๑ เจ้าพระยาศรีธรรมาธิราช (เวก บุณยรัตพันธุ์) เมื่อครั้งยังเปนพระยาราชวรานุกูล ซึ่งเปนบุตรของท่าน แต่งเล่าเรื่องเจ้าพระยาภูธราภัยเปนแม่ทัพยกไปรบฮ่อเมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๑๘ ส่งให้หอพระสมุดฯ พิมพ์ไว้ ข้าพเจ้านึกว่า ถ้าพิมพ์แจกในงารศพของพระยาราชวังสรรค์ (เติม บุณยรัตพันธุ์) ก็เห็นจะเหมาะสมดี เสียดายที่จดหมายเหตุนั้นเจ้าพระยาศรีธรรมาธิราชแต่งค้างหาหมดเรื่องไม่ ข้าพเจ้าจึงตัดเอาเรื่องมูลเหตุทัพฮ่อซึ่งข้าพเจ้าได้แต่งขึ้นเองมาพิมพ์ไว้ข้างตอนต้นด้วยอิกตอนหนึ่งพอเปนเครื่องประดับสติปัญญาของท่านผู้อ่าน
อนึ่ง ในการที่พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ เจ้าภาพได้เรียงประวัติผู้มรณะภาพส่งมาขอให้พิมพ์ลงไว้เปนที่รฦกด้วย ข้าพเจ้าได้ตรวจดู เห็นว่า เปนประวัติที่เรียงมาเรียบร้อยบริบูรณ์ดีอยู่แล้ว ไม่มีความจำเปนที่จะต้องเปลี่ยนแปลงแก้ไขอันใด จึงให้พิมพ์ลงไว้ต่อท้ายคำนำนี้
ข้าพเจ้าขออนุโมทนากุศลบุญราศีทักษิณานุปทานซึ่งคุณหญิงทองคำได้บำเพ็ญเปนการฉลองคุณท่านผู้เปนสามี แลบุตรธิดาซึ่งสนองคุณพระยาราชวังสรรค์ผู้บิดา กับที่ได้พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ให้แพร่หลาย เชื่อว่า ท่านทั้งหลายที่ได้รับหนังสือนี้ไปอ่านก็คงจะยินดีอนุโมทนาด้วย
สภานายก
- หอพระสมุดวชิรญาณ
- วันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ พระพุทธศักราช ๒๔๖๖
.svg)