ประเทศอังกฤษในระหว่างสงคราม

ประเทศอังกฤษในระหว่างสงคราม

พิมพ์แจกในงานฌาปนกิจศพ

เชื้อทอง เจริญพิทักษ์

วันพุธที่ ๒๐ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๘๓

ณวัดมกุฎกษัตริยาราม

คำปรารภ

ผู้ล่วงลับเป็นภรรยาที่รักยิ่งของข้าพเจ้า เราอยู่ด้วยกันด้วยความผาสุกอย่างน่าปลื้มใจ เธอเป็นมิตรที่ดี มีกิริยาวาจาอ่อนหวาน การที่เธอถึงแก่กรรมในวัยเยาว์เช่นนี้ย่อมนำมาซึ่งความเศร้าโศรกแก่ข้าพเจ้าและญาติมิตรอย่างล้นพ้น ข้าพเจ้ามีความเสียดายศพของเธออย่างยิ่ง แต่ประเพณีมีว่า จะต้องประชุมเพลิงศพในเวลาอันสมควร ญาติและข้าพเจ้าจึงพร้อมใจกันจัดการตามประเพณีอันนี้

อานิสงส์อันจะพึงเกิดจากหนังสือเล่มนี้ ข้าพเจ้าขออุทิศให้แก่ผู้ล่วงลับ จงได้รับประโยชน์เพื่อความสุขตามคติวิสัย อนึ่ง ด้วยอำนาจจิตต์ของท่านผู้อ่านช่วยกัน ถ้าได้โปรดถ่ายทอดความในหนังสือเล่มนี้ด้วยแล้ว ข้าพเจ้าเชื่อว่า เธอคงจะได้ทราบความในหนังสือนี้อย่างแน่นอน

• ทวี เจริญพิทักษ์
• ๑ ถนนพระอาทิตย์
• ๒๐ พฤศจิกายน ๘๓

เชื้อทอง เจริญพิทักษ์

ชาตะ ๑๑ มีนาคม ๒๔๖๑

มรณะ ๑๒ ตุลาคม ๒๔๗๙

ประเทศอังกฤษในระหว่างสงคราม

เมื่อเร็ว ๆ นี้ กรุงลอนดอนถูกเยอรมันโจมตีด้วยเครื่องบินนับพัน แต่จำนวนพลเมืองที่ตายและบาดเจ็บนั้น เทียบกับความหนาแน่นของพลเมืองแล้ว นับว่า น้อยมาก ทั้งนี้ อาจเป็นเพราะการป้องกันภัยแก่พลเมืองของอังกฤษได้ผล

ก่อนที่ประเทศอังกฤษจะได้ประกาศสงครามกับประเทศเยอรมนี ได้มีการเตรียมการป้องกันภัยทางอากาศอย่างเข้มแข็งแล้ว ในชั้นแรก เมื่อมีความคับขันแห่งฐานะการเมืองในยุโรป ประเทศอังกฤษได้เริ่มเตรียมขุดที่หนีภัย และเตรียมทำลูกบอลลูน และถึงกับได้มีพระราชบัญญัติป้องกันภัยทางอากาศ และพระราชบัญญัติการป้องกันภัยแก่พลเมืองภายใน วางโครงการตระเตรียมการป้องกันมิให้ผู้คนและทรัพย์สมบัติได้รับอันตรายในเมื่อถูกโจมตีทางอากาศ ก่อนที่จะได้ประกาศสงครามหลายเดือน ราษฎรทุกคนได้รับแจกหน้ากากป้องกันไอพิษคนละอัน โดยไม่ต้องเสียมูลค่า หน้ากากมีหลายขนาด ก่อนที่จะได้รับแจก มีเจ้าหน้าที่มาวัดความโตของหน้า แต่เมื่อได้รับแจกแล้ว ข่าวการสงครามเงียบไป หน้ากากป้องกันไอพิษที่ได้รับไว้จึงถูกนำไปใช้ในการอื่น ชาวนาเอาไปใส่เพื่อไปตัดต้นหอมเสียบ้าง บางคนก็เอาไปทำให้เสียหาย จึงได้มีกฎหมายบัญญัติว่า หน้ากากเป็นของรัฐบาล ห้ามเอาไปใช้อย่างอื่นหรือทำให้เสียหาย และจะต้องส่งคืนเมื่อออกจากประเทศอังกฤษ

ประเทศอังกฤษมีที่หนีภัยสาธารณะซึ่งโดยมากอยู่ใต้ดินในสนามหญ้าหรือสวนดอกไม้สวย ๆ แต่ที่อยู่บนพื้นดินก็มี เช่น ที่ลานอนุสสาวรีย์เนลสัน ที่ทราฟาลการ์สแควร์ และตามตึกใหญ่หรือใต้สะพานที่พัทนี ในการสร้างที่หนีภัยสาธารณะ เจ้าหน้าที่เทศบาลมีอำนาจที่จะเข้าตรวจและถือเอาสถานที่และแจ้งความประสงค์ที่ทางการประสงค์จะสร้างที่หนีภัย เจ้าของผู้ครอบครองสถานที่อาจอุทธรณ์ไปยังรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการปลอดภัยคัดค้านการสร้าง เพราะสถานที่นั้นตนต้องการสงวนไว้สำหรับคนที่อยู่ในสถานที่นั้น ๆ หากสถานที่ของตนต้องถูกสร้างเป็นที่หนีภัยแล้ว เจ้าของผู้ครอบครองมีสิทธิที่จะได้รับค่าสินไหมทดแทนความเสียหายอันเกิดแต่การสร้างที่หนีภัยและการใช้สถานที่นั้นจากเทศบาลประจำท้องถิ่น ที่หนีภัยสาธารณะนี้ทำแข็งแรงมาก ด้านฝา ใช้เหล็กหนาอย่างน้อยนิ้วครึ่ง คอนกรีตอย่างแข็งหนา ๑๒ นิ้ว เพดานใช้เหล็กพืดหนา ๑ กระเบียด คอนกรีตหนาอย่างน้อย ๔ นิ้ว ที่หนีภัยสาธารณะกว้างสบาย มีทางเข้าทางออก ช่องถ่ายอากาศ ทางน้ำไหล ไฟฟ้า และมีเครื่องทำความอบอุ่นด้วย ที่จอดรถใต้ดินในลอนดอนที่มีแล้วโดยมากได้ถูกเพิ่มเติมความแข็งแรงขึ้นเพื่อใช้เป็นที่หนีภัย ที่หนีภัยสาธารณะประสงค์ให้ใช้ฉะเพาะคนที่กำลังเดินอยู่ในถนนหรือสวนได้หลบภัย คนที่อยู่บ้านต้องลงหนีภัยในบ้าน การวิ่งไปตามถนนเพื่อเข้าที่หนีภัยหรือการยืนดูเครื่องบินรบกันนั้นเป็นอันตรายอย่างยิ่ง ราษฎรคนแรกที่ตายในอังกฤษเนื่องจากการรบกันนั้น ไม่ได้ถูกลูกระเบิดของข้าศึก แต่ถูกสะเก็ดกะสุนปืนต่อสู้อากาศยานซึ่งแตกในอากาศแล้วตกลงมาถูกในขณะที่เขายืนดูเครื่องบินรบกันอยู่นอกประตูบ้าน

โรงงานใหญ่ ๆ บ่อแร่ หรืออาคารที่มีคนเกินกว่า ๕๐ คน จะต้องสร้างที่หนีภัยตามคำแนะนำของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงปลอดภัย โดยเจ้าของเป็นผู้ออกเงิน แต่มีเงินช่วยที่รัฐบาลออกให้บ้าง คนงานในโรงงานจะต้องได้รับฝึกซ้อม ได้ทราบว่า เจ้าของสถานที่ที่มีคนงานตั้งแต่ ๓๐ คนขึ้นไปจะต้องฝึกซ้อมปฐมพยาบาลและต้องจัดหาเครื่องมือสำหรับทำการปฐมพยาบาลให้พร้อมบูรณ์

นอกจากที่หนีภัยที่กล่าวแล้ว ยังมีที่หนีภัยที่รัฐบาลแจกให้แก่ราษฎรซึ่งมีขนาดต่าง ๆ กัน รัฐบาลไม่จำต้องแจกให้ทุกครัวเรือน เคยทราบว่า หัวหน้าครอบครัวที่มีรายได้ปีละ ๑๕๐ ปอนด์ลงมาได้รับแจก ส่วนการตั้งที่หนีภัยนั้น เจ้าหน้าที่เทศบาลจะมาแนะนำการตั้งให้จนถึงบ้านเรือนทีเดียว เพื่อประโยชน์จะยังความปลอดภัยให้ได้จริง ๆ กับทั้งจะมิให้ทำความเสียหายแก่ท่อน้ำและสายไฟด้วย บ้านใดมีห้องใต้ดินแข็งแรงพอ ก็ไม่จำเป็นต้องทำที่หนีภัย เจ้าหน้าที่เทศบาลจะได้ให้คำแนะนำเพื่อแก้ไข ที่หนีภัยชะนิดนี้มีรูปคล้าย ๆ ประทุนเรือจ้าง ฝังลงในดินราว ๓–๔ ฟิต แล้วพูนดินและหินข้างบน

ในเขตต์ที่มีอาคารหรือที่อาศัยคนจำนวนมาก ๆ และมีที่ว่างใช้ร่วมกัน ผู้อาศัยมีจำนวนมากกว่าครึ่งหนึ่งของผู้อาศัยทั้งหมด อาจทำคำร้องเป็นหนังสือถึงเจ้าหน้าที่เทศบาลเพื่อให้ใช้ที่ว่างนั้นทำเป็นที่หนีภัย

เหนือเมืองลอนดอนและเมืองอุตสาหกรรม มีลูกบอลลูนปล่อยลอยอยู่เป็นจำนวนมาก ลูกบอลลูนนี้มีรถขนาดใหญ่ปล่อยขึ้นและดึงลง มีสายลวดโตขนาดนิ้วก้อยทำเหนียวเป็นพิเศษเส้นเดียว ไม่มีตาข่าย โยงจากลูกหนึ่งถึงอีกลูกหนึ่ง มีความประสงค์ที่จะมิให้เครื่องบินข้าศึกบินลงมาต่ำ เคยมีเครื่องบินข้าศึกบินชนสายลวดบอลลูนปีกขาด และเป็นประโยชน์แก่ปืนต่อสู้อากาศยานที่จะยิงให้ได้ผล ในเวลาเย็น เขาจะเริ่มปล่อยบอลลูนขึ้นมาก เด็กอังกฤษเรียกว่า ใส้กรอก

การพรางแสงและพรางตาเป็นการจำเป็นยิ่ง เป็นหน้าที่ของผู้ครอบครองโรงงาน บ่อแร่ หรือบ้านเรือนที่จะต้องจัดการป้องกันมิให้เห็นแสดงได้จากภายนอกตึกหรือสิ่งก่อสร้าง เว้นเสียแต่แสงที่ใช้สำหรับการเดินเรือ ฉะนั้น ในอังกฤษ เวลากลางคืนจึงมืดหมด ส่วนไฟฟ้าเดินทางขนาดเล็กยังใช้ได้ และต้องดับไฟที่อาจจะเกิดลุกลามภายในตึกนั้นให้เรียบร้อยหลังจากหยุดงานแล้ว ภายนอกโรงงาน ตึก ปล่องไฟ จะต้องทาสีเพื่อพรางตาข้าศึก โดยมากใช้สีเขียวใบไม้สลับดำหรือเทา และเพื่อประสงค์ที่จะมิให้ข้าศึกจำตำบลสถานที่ได้ เมื่อราวเดือนเมษายน ปีนี้ ป้ายถนนหรือป้ายห้างร้านที่บอกชื่อถนนหรือที่สำคัญต้องเอาออกหมด ส่วนไฟจราจรนั้นยังมีอยู่ แต่รถยนตร์ต้องใช้ฝาครอบตะเกียงปล่อยแสงให้ลงหน้ารถเพียงเล็กน้อย ดวงไฟจราจรก็มีฝาครอบเหลือกากะบาดเล็ก ๆ พอเห็นได้ กับทั้งมีฝาครอบข้างบนเพื่อมิให้เห็นได้จากที่สูง

นอกจากนี้ ยังมีสถานีพยาบาลมากมายหลายทั่วทุกถนน กองดับเพลิง มีนางพยาบาลอาสาสมัคร ยามคอยเหตุ กรองรถขนส่งผู้บาดเจ็บและตาย กองบันเทาทุกข์ผู้ตายและบาดเจ็บ และหน้าที่ซึ่งคล้ายกันนี้อยู่ในอำนาจของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ไม่อยู่ในกระทรวงการปลอดภัย

การป้องกันมิให้ช่วยเหลือข้าศึก ทำกันอย่างกวดขันมาก การที่มีส่วนช่วยข้าศึก การลอบทำลายสถานที่ โรงงาน หรือยานพาหนะ และการทำลายขวัญของพลเมือง เป็นความผิด ผู้ใดกระทำการอันพึงจะนำมาซึ่งความไม่ปลอดภัยแห่งสาธารณะด้วยเจตนาที่จะช่วยเหลือข้าศึกแล้ว ผู้นั้นมีความผิดเป็นโสดหนึ่งจากความผิดฐานกบฏ ต้องระวางโทษจำคุกตลอดชีวิต

ผู้ใดกระทำให้เสียสมรรถภาพหรือเข้าขัดขวางการงานหรือการเคลื่อนไหวของเรือรบ เครื่องบิน ยานพาหนะ เครื่องจักร กลไกล เครื่องมือ สถานที่ หรือของอื่น ๆ ที่ใช้สำหรับราชการหรือในงานสำคัญ มีความผิด ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน ๑๔ ปี ปรับไม่เกิน ๕๐๐ ปอนด์ หรือทั้งจำทั้งปรับ

ผู้ใดเกี่ยวข้องในการพิมพ์โฆษณาซึ่งอนุมานว่า จะยุยงให้เกิดการขัดขวางการปฏิบัติในการสงคราม และจะเกิดความปั่นป่วนขึ้นเนื่องจากการพิมพ์โฆษณาในคราวต่อ ๆ ไป เจ้าหน้าที่มีอำนาจที่จะแจ้งเป็นลายลักษณ์อักษรเตือนมิให้โฆษณาต่อไป ถ้าฝ่าฝืน ผู้นั้นมีความผิด ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน ๗ ปี หรือปรับไม่เกิน ๕๐๐ ปอนด์ หรือทั้งจำทั้งปรับ แต่ผู้โฆษณาอาจต่อสู้ได้ว่า ตนมิได้เจตนาที่จะก่อให้เกิดการขัดขวางการปฏิบัติการ หรือตนไม่มีทางจะรู้ได้ว่า ข้อความที่พิมพ์นั้นอาจจะผิดการขัดขวางการปฏิบัติการนั้น

ห้ามมิให้ผู้ใดทำการจัดหา อัด ถ่ายทอดเสียง หรือพิมพ์โฆษณา หรือมีไว้ในครอบครองซึ่งเอกสารอันมีข้อความเกี่ยวกับจำนวน รูปพรรณ เครื่องอุปกรณ์ การเคลื่อนไหว หรือการปฏิบัติการของกองทหาร เรือรบ เครื่องบิน หรือวิธีการป้องกัน หรือป้อมค่าย หรือจำนวนสถานที่ของนักโทษสงคราม เครื่องกะสุน หรือข้อความอื่น ๆ ที่อาจจะเป็นประโยชน์แก่ข้าศึก มีความผิด นอกจากจะโฆษณาโดยทางราชการ

การถือกล้องหรือถ่ายรูปในเขตต์ที่เจ้าหน้าที่หวงห้าม หรือการเขียนภาพ แปลน ห้ามโดยเด็ดขาด รูปที่ถ่ายแล้วจะส่งออกนอกประเทศก็เป็นการยากอย่างยิ่ง โดยต้องผ่านการตรวจหลายชั้น รูปถ่ายโดยมากถูกส่งคืนไปยังผู้ส่ง แม้จะไม่ปรากฏภาพภูมิประเทศเลย การถ่ายภาพภูมิประเทศในอังกฤษถูกจำกัดมากในระหว่างสงคราม ชาวต่างประเทศหลายนายถูกศาลพิพากษาให้จำคุกโดยถ่ายรูปตึกราม แม้จะมิได้มีเจตนาจะใช้เพื่อช่วยเหลือข้าศึก แต่การถ่ายภาพผู้เที่ยวหย่อนใจตามชายทะเล พอถ่ายได้ แต่ต้องกดกล้องต่ำให้เห็นแต่คนและพื้นดิน ภาพถ่ายและฟิล์มหนังโดยมากถูกยึดไว้ก่อนออกจากเมืองลิเวอรปูลมาประเทศไทยเพื่อตรวจ แต่เมื่อเจ้าหน้าที่ตรวจเสร็จแล้ว ก็ส่งมาให้ทางไปรษณีย์

การส่งเอกสารออกนอกประเทศต้องผ่านการตรวจ ผู้ที่ออกนอกประเทศหลังจากที่ได้รับอนุญาตให้ออกได้แล้ว จะต้องนำบรรดาเอกสาร หนังสือ ของตีพิมพ์ แผนที่ แปลน ภาพเขียน รูปถ่าย หรือหนังสือสำหรับคนตาบอดอ่าน ดวงตราไปรษณีย์ อากรแสตมป์ ตราที่ใช้สำหรับกรม กระทรวง จดหมายหรือของที่สามารถเก็บเสียง ให้เจ้าหน้าที่ตรวจ แล้วเจ้าหน้าที่จะได้ปิดหีบห่อประทับตราเพื่อมิให้เปิดในระหว่างทาง

นอกจากข้อห้ามต่าง ๆ ที่กล่าวมาแล้ว การเคลื่อนไหวของคนต่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็นคนชาติศัตรูหรือคนชาติที่เป็นกลาง ต้องถูกจำกัด เมื่อเกิดสงครามใหม่ ๆ นักเรียนไทยส่วนมากถูกส่งไปอยู่ตามเมืองชายทะเลทางใต้ของเกาะอังกฤษ ที่จริงก็นับว่า ปลอดภัยและสบายพอใช้ เพราะเป็นเมืองชายทะเล และเป็นฤดูร้อน เต็มไปด้วยคนตากอากาศ ต่อเมื่อมหาวิทยาลัยเปิดการสอนแล้ว เราจึงแยกย้ายตามมหาวิทยาลัย ซึ่งย้ายออกไปจากเมืองลอนดอนไปอยู่ในเมืองที่คิดว่า ปลอดภัยกว่า เช่น เคมบริช ออกสฟอร์ด เรดดิ้ง บริสตอล กลาสโก แต่ที่คงอยู่ในเมืองตามชายทะเล เช่น ไบรตัน เซ้าธ์ซี ตอรกี ก็มี การเคลื่อนไหวของชาวต่างประเทศในระยะนี้ไม่ค่อยเข้มงวดนัก เพราะมีการรบเพียงประปรายตามแนวมายิโนเท่านั้น ต่อมาราวเดือนเมษายน เยอรมันได้เริ่มตีฮอลแลนด์ และแนวที่ห้ามีมากขึ้น จึงได้มีข้อบังคับให้ชาวต่างประเทศที่อยู่ในเขตต์เมืองชายทะเลตั้งแต่ลอนดอนลงไปจนถึงเมืองพอร์ทมัธไปรายงานตัวต่อเจ้าหน้าที่ตำรวจณสถานีตำรวจทุกวัน และจะต้องอยู่ในบ้านในระหว่าง ๒๐ น. จนถึง ๖ น. ข้อห้ามอันนี้ทำให้มีเสียงบ่นในระหว่างพวกเรามากขึ้น เพราะเวลานั้น ในประเทศอังกฤษพระอาทิตย์ตกราว ๓ ทุ่ม ตามธรรมดาหลังจากรับประทานอาหารเย็นแล้ว เราเคยออกมาเดินเล่นตามชายทะเลเสมอ กับทั้งห้ามมิให้ชาวต่างประเทศใช้ยานพาหนะทุกชะนิด แม้จักรยาน เว้นแต่รถประจำทาง ในเมืองลอนดอนข้อจำกัดเรื่องออกนอกบ้านในเวลากลางคืนเพลาลง แม้เมืองชายทะเลอื่น ๆ จะหนักขึ้นก็ดี กล่าวคือ คนต่างชาติในลอนดอนต้องอยู่ในบ้านเพียงตั้งแต่เที่ยงคืนจนรุ่งสว่างเท่านั้น การไปรายงานตัวต่อเจ้าหน้าที่ไม่มีพิธีอะไรมาก นอกจากเขาจะถามว่า เมื่อคืนนอนสบายหรือ แล้วประทับตราไว้ที่สมุดตำรวจ และขอดูบัตรสำหรับตัว บัตรสำหรับตัวนี้ เขาเริ่มทำเมื่อสงครามเริ่มใหม่ ๆ มีทุกคน ไม่ว่าเด็กหรือผู้ใหญ่ มีชื่อและตัวเลขเท่านั้น ต้องเอาติดตัวไว้เสมอ เพื่อเกิดฉุกเฉินถูกระเบิดตายหรือบาดเจ็บ จะได้ทราบว่า เป็นใคร อยู่ที่ไหน เด็กเล็ก ๆ ลำบากในการที่จะมีบัตรติดตัว ฉะนั้น โดยมากเขาสลักชื่อ ที่อยู่ บนแผ่นเงินหรือโลหะผูกติดข้อมือซ้ายไว้ตลอดเวลา

ได้มีการสำรวจและอพยพพลเมืองออกจากเมืองลอนดอนและเมืองอื่น ๆ ที่เป็นเขตต์อันตรายไปยังเมืองหรือตำบลที่ว่าปลอดภัยก่อนสงครามเกิด ในการอพยพพลเมืองนี้ เป็นหน้าที่ของเจ้าหน้าที่เทศบาลทุกตำบลที่จะรวบรวมข้อความอันเกี่ยวกับการอพยพตามที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการปลอดภัยต้องการ จัดเตรียมหาที่พักและการเลี้ยงดูผู้อพยพจัดหาที่เก็บรักษาอาหาร แม้การอพยพเด็กไม่เป็นการบังคับก็ดี แต่การรับเด็กที่อพยพมานี้เป็นการบังคับ เจ้าของสถานที่ในตำบลที่รับเด็กจะต้องกรอกข้อความยื่นต่อเจ้าหน้าที่เทศบาลแสดงว่า บ้านตนมีห้องนอนกี่ห้อง และมีคนอยู่แล้วกี่คน จะรับเลี้ยงได้อีกกี่คน แล้วเจ้าหน้าที่จะได้มาตรวจและกะจำนวนคนให้พอเหมาะแก่สถานที่เจ้าของบ้านที่รับเด็กนั้นได้รับค่าชดใช้เป็นค่าอยู่และอาหารเพียงเล็กน้อยจากรัฐบาล โดยสภาอนุมัติเงินส่วนหนึ่งให้ โดยมากเด็กหมู่หนึ่งมีครูไปด้วยคนหนึ่งเพื่อสอนหนังสือ เด็กที่อพยพไปบางคนซนมาก เด็กที่ไปจากอีสต์เอนด์อันเป็นถิ่นที่จนและซน มักทำความรำคาญและเสียหายให้เจ้าของบ้าน เช่น ใช้มีดกรีดเก้าอี้นวม ใช้ดินสอขีดเขียนรูปภาพตามฝาผนัง ได้เคยฟังมาว่า เด็กเหล่านี้ เวลาเข้านอน เขานอนใต้เตียง โดยใช้ผ้าห่มนอนพันตัวไว้กันหนาว เมื่อเจ้าของบ้านถามว่า ทำไมไม่นอนบนเตียง เด็กพวกนี้ตอบว่า ที่บ้านเขานอนใต้เตียง เพราะพ่อแม่นอนบนเตียงเสียแล้ว และที่บ้านมีเพียงเตียงเดียว ความซนของเด็กและความเขลาเหล่านี้น่าสงสาร แต่ก็น่าขันมาก ถึงกับละครในลอนดอนเอามาเล่นล้อในละครรีวิวชื่อ Black Velvet

การอพยพพลเมืองนี้ไม่เป็นการบังคับ บิดามารดาเด็กอาจจะไม่ยอมส่งเด็กไปก็ได้ แต่เด็กที่ส่งไปแล้วในระหว่างที่อังกฤษยังไม่ถูกโจมตีทางอากาศ บิดามารดาเด็กเป็นจำนวนมากไปรับเด็กกลับคืนมา ที่เป็นมาแล้ว การอพยพเด็กทำกันโดยความเต็มใจของบิดามารดา ก่อนการอพยพ บิดามารดาเด็กจะต้องไปลงชื่อเด็กไว้กับเจ้าหน้าที่ทางโรงเรียน

การรับเด็กเข้าอยู่อาศัยในบ้าน แม้จะมีกฎหมายบังคับให้จำต้องทำก็ดี แต่เจ้าของบ้านโดยมากเต็มใจรับเลี้ยงเด็กเสียก่อนที่จะได้รับใบแจ้งความจากเจ้าหน้าที่เสียอีก เพราะเห็นเป็นการกุศล ผู้ดีบางท่านที่มีคฤหาสน์ใหญ่ ๆ ถึงกับแปลงคฤหาสน์มาเป็นที่เลี้ยงเด็ก และรับเลี้ยงไว้จำนวนตั้งร้อย ๆ คน กับจ้างนางพยาบาลไว้เลี้ยงดูเด็ก บางเย็นก็มาเล่นและรับประทานอาหารร่วมกับเด็กเสียด้วยซ้ำ

ข้าพเจ้าเคยถูกถามบ่อย ๆ ว่า เมื่ออยู่อังกฤษ อดมากหรือไม่ในเรื่องอาหาร ที่จริง การจำกัดอาหารเป็นของจำเป็นต้องทำ เพราะการขนส่งไม่สะดวก และการประหยัดไม่ให้มีส่วนเสียเปล่า แต่ก็ไม่ถึงกับอด แม้อาหารจะมีบริบูรณ์ในตอนแรกที่สงครามเกิดขึ้นใหม่ ๆ คณะกรรมการควบคุมอาหารก็ได้ออกกฎจำกัดอาหารบางประเภท ชั้นแรก ได้จำกัดหมูเบคอน เนย เนื้อ น้ำตาล การซื้ออาหารเหล่านี้ นอกจากเงินแล้ว ยังต้องให้คูปองแก่ผู้ขายด้วย การออกคูปองอาหาร ได้จัดออกให้แก่คนที่เป็นรายตัวเพื่อความเสมอภาคในการที่จะได้รับอาหาร คนทุกคน จะมีหรือจน จะเป็นคนอังกฤษ ชนชาติที่เป็นกลาง หรือชนชาติตศัรู ที่ยังมิได้ถูกส่งไปเก็บ จะได้รับคูปองอาหาร และมีสิทธิที่จะซื้ออาหารได้ตามจำนวนและตามราคาเสมอกันหมด ราคาอาหารแพงขึ้นก็จริง แต่ก็ไม่ถึงกับว่า แพงเกินควร เจ้าหน้าที่ควบคุมราคาอาหารบังคับมิให้ผู้ขายขายเกินราคาที่กำหนดไว้ ซึ่งประกาศในวิทยุและหนังสือพิมพ์ทุกวัน หมู เบคอน เนย เนื้อ น้ำตาล ที่กล่าวแล้วนี้ ไม่จำกัดเลยไปถึงทหารในกองทหารประจำการหรือในเรือเดินออกไปนอกประเทศอังกฤษ

คูปองอาหารที่ได้รับจากเจ้าหน้าที่นั้น แม่บ้านจะต้องเอาไปจดทะเบียนกับร้านขายปลีก เจ้าหน้าที่จะได้รวบรวมสถิติเพื่อจัดจำหน่ายอาหารให้ร้านต่าง ๆ ได้พอดีแก่การจำหน่าย เวลาซื้ออาหาร เจ้าของร้านจะตัดเอาคูปองนั้นไว้คราวละชิ้น อาหารที่ไม่ได้ซื้อไปตามคูปองในอาทิตย์ใดอาทิตย์หนึ่ง จะขอซื้อในอาทิตย์ต่อไปไม่ได้ และเมื่อซื้อหมดคูปองสำหรับอาทิตย์หนึ่ง ๆ แล้ว ก็ไม่สามารถใช้คูปองสำหรับอาทิตย์หน้าซื้ออาหารในอาทิตย์นี้ ฉะนั้น เคยมีบางคนอดน้ำตาลและเนยตั้ง ๓–๔ วันโดยเหตุที่รับประทานน้ำตาลเสียหมดห่อในตอนต้นของอาทิตย์ จึงต้องดื่มน้ำชาไม่ใส่น้ำตาล ตอนปลาย ๆ อาทิตย์ ใครประหยัดน้ำตาลได้ และให้ปันเพื่อน จะได้รับความขอบอกขอบใจอย่างยิ่งทีเดียว เรื่องน้ำตาลและเนยชั้นต้นรู้สึกว่า อัตคัดยิ่ง ร้านขายน้ำชามีลูกค้ามากขึ้น เพราะคนทำน้ำชารับประทานในบ้านน้อยลง แม้ที่ร้านน้ำชาเอง น้ำชา ๑ หม้อ ทำชาได้ราว ๒ ถ้วย เราได้น้ำตาลเพียง ๒ ก้อนเท่านั้น ทั้งบางก้อนก็บิ่นหรือแตกเสียด้วย การขาดแคลนนี้ทำให้เราชินเข้าภายหลังสัก ๒ เดือน และรู้สึกเป็นของธรรมดา เพิ่งมารู้สึกความอัตคัดอีกครั้งหนึ่งในวันแรกที่ลงเรือจากอังกฤษเพื่อมาอเมริกา ในเรือบริบูรณ์ เพราะไม่มีการจำกัดอาหารดังกล่าวแล้ว แต่เพราะความเคยชินที่เคยรับประทานน้ำชาจืด น้ำตาลถึงจะมีมากก็ไม่ใคร่มีประโยชน์นัก ซึ่งต่างกับเด็กเอาใส่กระเป๋าขึ้นดาดฟ้าเรือไปนั่งรับประทานกันเป็นหมู่ ๆ

เนยออกจะอัตคัดมาก ตามร้านขายอาหาร ขนมปังทาเนยนั้น โดยมากทาด้วยไขหรือเนยวิทยาศาสตร์ เนยจริง ๆ หายากเต็มที

เนื้อเป็นอาหารที่สำคัญที่สุดในอังกฤษ เคยมีสถิติว่า คิดเฉลี่ยรายตัวคนชนชาติอังกฤษรับประทานเนื้อมากกว่าชนชาติอื่น ๆ เมื่อเนื้อถูกจำกัด และหมูเขาก็ไม่ชอบ ไก่ก็แพงเกินไปสำหรับเขาเช่นนี้ เขาบ่นเรื่องเนื้อทุก ๆ วัน แต่ส่วนพวกเราไม่กระไรนัก เพราะเรารับประทานหมูแทนได้ ต่อมา ได้มรการทำเนื้อกระป๋องขึ้นแทนเนื้อสด ใช้รับประทานกับสลัดได้ดีเช่นเดียวกัน มีคำแนะนำอาหารทางวิทยุทุกวัน แนะนำว่า วันนี้ ควรทำอาหารอะไรรับประทานบ้าง ทุกอย่างล้วนแต่ต้องการเนื้อน้อยเนยน้อยทั้งนั้น ซ้ำผักที่ไม่ขาดแคลนเลย ก็ยังแนะนำให้เอาผักที่กะต่ายกินมาปนกับผักสลัด

อาหารประเภทที่ยังไม่จำกัด อาจจะซื้อได้โดยไม่ต้องใช้คูปอง แต่กระนั้นก็ดี ได้มีกฎหมายห้ามมิให้ผู้ใดซื้ออาหารไว้มากเกินกว่าที่จะใช้บริโภค นอกจากจะได้รับอนุญาตจากสภาการค้าเป็นพิเศษ ทั้งห้ามผู้จำหน่ายมิให้จำหน่ายอาหารแก่ผู้ใด ถ้ารู้หรือควรรู้ว่า ผู้นั้นจะเก็บอาหารไว้มากเกินควร

อาหารประเภทที่จำกัดนั้น ต่อมา ได้มีคำสั่งออกเพิ่มเติมขยายไปถึงชา น้ำมันไขสำหรับทอด กาแฟ เนย หมูแฮม น้ำผึ้ง นม ไข่ไก่ ฯลฯ แต่ไม่เคร่งครัดนัก เป็นแต่เพียงว่า ผู้ขายของดั่งกล่าวแล้วจะต้องจดทะเบียนและอยู่ในข้อบังคับบางประการ

อาหารในประเทศอังกฤษในระหว่างสงคราม เมื่อเทียบกับอเมริกาแล้ว อาจจะพูดว่า อัตคัด

นอกจากอาหารแล้ว อังกฤษยังได้จำกัดถ่านหิน ไฟฟ้า น้ำมันเชื้อเพลิง แกส

ในระหว่างสงคราม การใช้สิทธิ์ของเจ้าหนี้และหน้าที่ของลูกหนี้ก็ต้องอยู่ในกฎหมายพิเศษเหมือนกัน มีกฎหมายห้ามมิให้เจ้าหนี้บังคับตามคำพิพากษาหรือคำสั่งที่เกี่ยวกับการชำระเงินหรือชำระบัญชีห้างหุ้นส่วนบริษัท เว้นแต่จะได้รับอนุญาตจากศาลเป็นกรณี ๆ ไป แต่คำพิพากษาที่เกี่ยวกับการเรียกค่าสินไหมทดแทนในคดีละเมิด เรียกค่าธรรมเนียม คำสั่งที่เกี่ยวกับเด็ก คำสั่งที่เกี่ยวกับคดีอาญา หรือใช้ค่าปรับ คงบังคับตามกฎหมายเดิม ทั้งนี้ เพราะฐานะของลูกหนี้อาจจะเปลี่ยนแปลงไปเนื่องจากการสงคราม คนอังกฤษโดยมากทำสัญญาเช่าซื้อผ่อนชำระราคาของ เมื่อเงินรายได้ประจำตกไป ก็ไม่สามารถชำระหนี้ได้ กฎหมายจึงจำต้องช่วยป้องกันมิให้เจ้าหนี้ริบทรัพย์ที่เช่าซื้อกันมา แต่กฎหมายที่ว่านี้มิได้เพิกถอนสิทธิ์ของเจ้าหนี้เสียโดยเด็ดขาด เป็นแต่เพียงให้ศาลมีอำนาจป้องกันมิให้เจ้าหน้าที่ใช้สิทธิ์ ในเมื่อศาลเห็นว่า ลูกหนี้ไม่สามารถจะชำระหนี้ได้โดยทันทีเพราะเหตุสงคราม คดีที่ขึ้นโรงศาลหลังจากสงครามส่วนมากเกี่ยวกับสัญญาเช่า หน้าที่ของผู้เช่าที่จะต้องซ่อมแซมที่เช่าถูกแก้ไขไปจากกฎหมายธรรมดา ในกรณีที่ความเสียหายเกิดขึ้น เนื่องจากการปฏิบัติของศัตรู หรือเนื่องจากการขับไล่ศัตรูหรือการปฏิบัติการเพื่อมิให้ภัยนั้นลุกลามไป และผู้เช่าไม่อยู่ในฐานะที่จะซ่อมแซมได้ หรือถ้าซ่อมแซมแล้ว ก็จะไม่เกิดประโยชน์แก่ผู้เช่า ผู้เช่าไม่ต้องซ่อมแซม

ตามที่เล่ามาแล้ว จะเห็นได้ว่า ภัยแห่งสงครามในอังกฤษ นอกจากภัยจากลูกระเบิดแล้ว ยังไม่ร้ายแรงเท่าที่คาดนึก ฉะนั้น หวังว่า ท่านผู้มีบุตรหลานญาติมิตรที่อยู่ในอังกฤษเวลานี้คงคลายความวิตกลงได้บ้างตามควร

พิมพ์ที่โรงพิมพ์พานิชศุภผล ถนนสำเพ็ง พระนคร

นายปอง ทรัพย์สุนทร ผู้พิมพ์โฆษณา

๑๙/๘/๒๔๘๓

บรรณานุกรม

• ประเทศอังกฤษในระหว่างสงคราม. (2483). พระนคร: โรงพิมพ์พานิชศุภผล. (พิมพ์แจกในงานฌาปนกิจศพเชื้อทอง เจริญพิทักษ์ วันพุธที่ 20 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2483 ณ วัดมกุฎกษัตริยาราม).