ปัญญาสชาดก/ภาคที่ 16/คำนำ
อำมาตย์โท พระยาอนุกูลวิธาร (ชม จันทรพิศมัย) มาแจ้งความที่ราชบัณฑิตยสภาว่า จะทำการปลงศพนางทิพย์รัตนมบัติ (แช่ม พุกกานนท์) มารดาของภริยา กับศพคุณหญิงอนุกูลวิธาร (ใย จันทรพิศมัย) ภริยา ใคร่พิมพ์หนังสือแจกในงานนั้นสักเรื่อง ๑ ขอให้ข้าพเจ้าเลือกเรื่องหนังสือแลจัดการพิมพ์ให้ ข้าพเจ้าแนะให้ช่วยรับพิมพ์หนังสือปัญญาสชาดก ด้วยเป็นหนังสือชุดใหญ่ มีผู้รับพิมพ์มาโดยลำดับ ยังเหลืออีกเรื่องเดียวก็จะจบประถมภาค พระยาอนุกูลวิธารเห็นชอบด้วย จึงพิมพ์ขึ้นเป็นสมุดเล่มนี้
หนังสือปัญญาสชาดกนี้ ต้นฉะบับเดิมเป็นภาษาบาลี กล่าวกันว่า แต่งในเมืองไทย ด้วยหนังสือคัมภีร์นี้ไม่มีในประเทศอื่นที่นับถือพุทธสาสนา เช่น ลังกา แลพะม่า กับพบศัพท์บางแห่งเอาคำไทยไปผูกใช้ก็มี ที่ยิ่งกว่านั้น เอาภาษาไทยใส่ลงไปตรง ๆ หลาย ๆ ประโยคก็มี แต่หนังสือคัมภีร์นี้จะแต่งในสมัยใด ไม่มีหลักฐานบอกไว้ เป็นแต่ประมาณกันว่า แต่งภายหลังพวกคัมภีร์มังคลัตถทีปนีแลคัมภีร์สารสังคหะซึ่งแต่งในเมืองไทยเมื่อพุทธกาล ๒๐๐๐ ปีเศษ ด้วยหนังสือซึ่งแต่งคราวนั้นไม่กล่าวถึงหนังสือปัญญาสชาดกเลย อย่าง ๑ ด้วยสำนวนหนังสือปัญญาสชาดกทรามกว่าหนังสือซึ่งแต่งในสมัยนั้น อย่าง ๑
นิทานในปัญญาสชาดกนี้มีผู้นิยมกันมากมานานแล้ว ถึงพระเจ้าแผ่นดินรับสั่งให้แต่งเป็นเรื่องเล่นหนัง ดังเช่นสมุทรโฆษเป็นต้น แลยังได้มีผู้เอาเรื่องมาคิดประพันธ์เป็นโคลงฉันท์กาพย์กลอนอีกมาก ควรนับว่า เป็นวรรณคดีของไทยแท้ได้เรื่องหนึ่ง หวังว่า ผู้ได้รับหนังสือนี้ไปจะพอใจเป็นส่วนมาก
- ราชบัณฑิตยสภา
- วันที่ ๒๖ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๗๑
