คำเดิม คำแปล คำอธิบาย
กุญ. หมู, ช้าง. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทยใน ๑๒ ชื่อ
เปนชื่อดาวนักษัตรประจำปี.
กุศล. ตัดชั่ว, ตัดน่าเกลียด. สิ่งซึ่งเปนของตัดความชั่วใน
โรคทั้ง ๒ เสียได้.
กาลปักษี. โรคมีอาการเหมือนมี
ปีกบินมาในกาล.
ชื่อโรคซึ่งเกิดแก่เด็กอย่าง ๑.
กรีสัง. อาการที่น่าเกลียด. อาหารเก่า.
เกรี่ยวดำ. อาการหนาวสั่นทันที. เพราะเลือดไม่เดินปรกติ.
กรรมชวาต. ลมเกิดแต่กรรม. ชื่อลมอย่าง ๑.
ขาล. เสือ. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
ขยโรคติกิจฉา. การรักษาโรคขัย. ที่เปนโรคตามอายุ หรือสิ้นอายุ
หรือกษัย.
ขสุททโรควณ-
ภคันธระ-
ติกิจฉา.
ขสุทท น้ำแสบน้ำด่าง.
วณะ แผล.
ภคันธระ ฝี.
ติกิจฉา รักษา.
กษุทปลายเข้าเล็ก ๆ
ใช้ว่าฝีในท้อง.
เปน ภคัณฑระ จึงถูก ที่เปนโรค
ตามอายุหรือสิ้นอายุ.
ครรภรักษา. รักษาหญิงมีท้อง. เปนชื่อตำรายาส่วน ๑.
โค-รค. โรคเกิดแต่โค. ใช้เปนของประกอบยา.
คุลุมโรค. โรคคุลุม. คลุม แปลว่า พุม, ตี, กลุ่ม,
แสบไป, แทรกไป, กลุ้มใจ.
ฆานโรคกิจฉา. โรคจมูก. เหนจะเปนริดสีดวงจมูก.
จอ. หมา. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
เจ้าเรือน. เจ้าของสำหรับขึ้น
ประจำ.
วันกำเนิดของกุมาร.
ฉลู. วัว. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
ชีวกโกมารภัจ. เปนชื่อหมอผู้ประ
เสริฐคน ๑.
ผู้นี้เปนผู้วิเศษ ครั้งพระพุทธ
เจ้ายังมีพระชนม์อยู่.
ชาติ. กำเนิด ชาติของคนและสัตว์.
ฌาน. สิ่งที่เพ่งอารมณ์ เผา
กิเลมใหม้ไป.
เปนชื่อธรรมวิเศษอย่าง ๑.
ญาณ. ความรู้. ปัญญาที่ได้เลือกฟั้นแล้ว.
ดาบศ. ผู้มีเพียนทำกิเลสให้
เร่าร้อน.
เปนชื่อนักบวชผู้หนึ่ง.
ตระกูล. เชื้อ, สาย, วงศ์. ที่ยึดที่พักอาศัย.
ตรีกฎุก. ของ ๓ อย่าง พริกไทย, ดีปลี, ขิง.
ตรีผลา. ลูกไม้ ๓ อย่าง. สมอไทย, สมอพิเภก, มะขาม
ป้อม.
ตโจ. หนัง. เปนเปลือกสำหรับหุ้มห่ออา-
การภายใน.
ตรีสาร. แก่นสามอย่าง. แสมสาร, แสมทเล, ขี้เหล็ก,
เจตมูล, สค้าน, ชาพลู ก็ว่า.
เถาะ. กระต่าย. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
ทิพยโอสถ. ยาของเทวดา ยาทิพย์. เปนยาอย่างประเสริฐ.
เทพีปักษา. โรคเหมือนสัตว์มีปีก
บินได้ ฤๅดังเทวดา
ผู้หญิง.
ชื่อโรคซึ่งเกิดกับเด็กอย่าง ๑.
ธาตุ. ธรรมดาที่ทรงไว้. มีสี่อย่าง คือ ดิน, น้ำ, ลม, ไฟ.
ธาตุวิปริต. ความแปรปรวนของ
ธาตุ.
ธาตุเสียหรือวิการไปต่าง ๆ.
นมัสการ. กราบไหว้. แสดงกิริยาที่อ่อนน้อม.
หน้าผากสวย. หน้าผากเรียว. คำที่เรียกภาษาลาวว่า สวย.
นิลปัตต์. ดำที่โคนแขนเปนแผ่น
เดียว.
เปนชื่อพิษขอทรางอย่าง ๑.
นักขา. เล็บ. เปน นขา.
นาหาโร. เอ็น. เปน นหารู.
บริเฉท. ขาดรอบตัวที่กำหนด. ที่จบเรื่องหนึ่ง ๆ.
เบญจกัลยาณี. หญิงมีงาม ๕ อย่าง. ผม, ฟัน, เนื้อ, ผิว, ทรง.
บริบูรณ์. เต็มรอบ. ไม่พร่อง ไม่ยิ่ง ไม่หย่อน.
เบญจโกฏ. โกฎทั้ง ๕. นับโกฐสอเปนต้นไปตามพิกัด.
เบญจนารายน์. รัศมี ๕. เปนชื่อยาอย่าง ๑.
บุศบกปักษี. นก. ชื่อโรคของเด็กอย่าง ๑.
บานฑโรค. โรคเปนแผลที่ขอบ
ทวาร ควรตัดออกเสีย.
เหนจะเปน บัณฑโรค.
เบญจกูณฑ์. ยาร้อน ๕ อย่าง. เจตมูล, ดีปลี, ขิง, ชาพลู,
สค้าน เปนเบญจกูณฑ์.
ปถมจินดา. ผู้คิดทีแรก คือ แก้ว.
ดวงแรก.
เปนชื่อคัมภีร์แพทย์อย่าง ๑.
ปฏิสนธิ. ต่อเนื่อง. เปนมูลกำเนิดของคนและสัตว์
ทั่วไป.
ประสิทธิ. สำเร็จ. สมประสงค์.
ปรากฎ. เปนชัด. ให้แลเหนว่าขาวหรือแดงเปน
ต้น.
ปากเอื้อน. เหมือนดังจะพูด. เปนภาษาลาว เอื้อน พูด.
ประโยธร. เต้านม ทรงไว้ซึ่งน้ำนม. นมผู้หญิงซึ่งกำลังมีน้ำนม.
ปถวีธาตุ. ธาตุดิน. มี ๒๐ อย่าง มีผมเปนต้น.
ปิศาจ. เปรตมีรูปวิกล. นับเข้าในปะระทัตตูปชีวี.
ประธาน. ทรงไว้ทั่ว. เปนหัวหน้า เปนใหญ่.
ปัสสฆาฏ. กะทบข้าง. ชื่อลมอย่าง ๑.
พิสดาร. กว้างขวาง. ถ้อยคำที่พูดโดยสิ้นเชิง.
พิษ. สิ่งที่พึงซาบซ่านได้. อบไอที่หนาวและร้อนเปนต้น.
แพทย์. หมอ. ผู้รักษาและแก้ไขให้หาย.
พยาบาล. ผู้เลี้ยงรักษา. คนผู้ดูแลเปนธุระ.
พยาธิ. ความเจ็บป่วย. ไข้พิษและไข้หวัดเปนต้น.
พิการ. แปลก. ผิดปรกติที่เปนอยู่.
พานรรูป. รูปลิง. ไม่ดี.
ภพ. ที่เกิด. มนุษย์, สวรรค์, นรก.
มโรง. งูใหญ่. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
มเสง. งูเล็ก. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
มหาบุรุษราช. บุรุษผู้เปนกษัตริย์. เปนพระนามของพระพุทธเจ้า.
มหัศรูป. อันทระใหญ่เหมือนม้า. เปนชื่อลักษณะกุมาร.
มนุษยรูป. รูปคนธรรมดา. เปนชื่อลักษณะกุมาร.
ยักขินี. นางผีเสื้อ. เปนชื่อปิศาจพวก ๑.
ระกา. ไก่. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
รส. ของที่เส้นเอนพึงนำ
ไป.
สิ่งที่มีอาการหวานและเปรี้ยว
เปนต้น.
ฤทธิยากร. ผู้ทรงฤทธิ. เปนชื่อฤๅษีองค์หนึ่ง.
ฤทธิ. ความสำเร็จ. สำเร็จปรอทและฌานสมบัติ.
รัตตกฤต. ทำให้แดง. แดงดุจแสงพระอาทิตย์.
ธารยักษ์. ยักษ์ชื่อธาร. ชื่อลมอย่าง ๑.
โลหิต. เลือด. ธาตุน้ำมีสีแดงแล่นอยู่ตามตัว
คนและสัตว์.
วอก. ลิง. เปนชื่อสัตว์ภาษาไทย.
วิสัชนา. คำกล่าวแก้. อธิบายแก้คำถาม.
วินาศ. ฉิบหาย. สิ่งที่จะไม่พึงมีได้ในข้างหน้า.
วิรูฬหะนาภี. ทำให้สดืองอก. เปนชื่อยาชำระน้ำนมอย่าง ๑.
ศักดิ์ อำนาจ, หอก. ซึ่งว่าจะเปนไปเพื่อความเปน
ใหญ่.
สังโยชน์. ประกอบพร้อม. คือลักษณะดีและชั่วซึ่งมีอยู่ใน
กายคนและสัตว์.
สังเขป. คำย่นย่อ. ถ้อยคำอันมิได้กว้างขวางยืด
ยาว.
สงสาร. ที่ท่องเที่ยว, แล่นไป. มนุษย์, สวรรค์, นรก.
สัณฐาน. ทรวดทรง. มีสูงต่ำและขาวเหลืองเปนต้น.
สุนทรวาต. ลมละเอียด ลมตาม
ท้อง.
เปนชื่อโรคลม.
สุนันทปักษี. นกโบราณ. ชื่อโรคซึ่งเกิดกับเด็กอย่าง ๑.
สุริยาวัตรโรค. โรคตามอาทิตย์. คือ โรคอาทิตย์ขึ้น ปวดหัวมัว
ตา.
หัศดี, หัสดี. ช้าง. เปนชื่อสัตว์สี่เท้าพวก ๑.
หทยัง. หัวใจ. ม้า ก็ว่า สิงห์โต ก็ว่า เขียว ก็
เหลือง ก็ว่า.
อภิญญา. ความรู้เฉพาะ. ธรรมวิเศษอย่าง ๑.
อุบล. ดอกบัว. ดอกบัวหลวง.
อาโปธาตุ. ธาตุน้ำ. มี ๑๒ อย่าง นับแต่ดีเปนต้นไป.
อทิสรูป. ไม่เห็นตัว. เปนชื่อทรางอย่าง ๑.
อุดมรูป. รูปอย่างดี. ต้องลักษณะงาม ๕ ประการ.
อาตุรรูป. รูปเดือดร้อน. ไม่ดี.
อัคนิชวา. แล่นไปในไฟ. ชื่อเครื่องยาอย่าง ๑.
อติสาร. ระลึกล่วงน่าฤๅแล่น
ไปเกิน.
เชื่ออาการที่ลงไปหนัก.