ได้นามว่า ฮ่อธงดำ พวก ๑ ฮ่อธงเหลือง พวก ๑ แต่นั้นมา[1] อยู่มา ญวนเกลี้ยกล่อมยอมให้พวกฮ่อปกครองเมืองเลากายขึ้นต่อญวน ฝ่ายพวกฮ่อธงเหลืองไม่มีบ้านเมืองอยู่เปนหลักแหล่งเหมือนพวกฮ่องธงดำ จึงประพฤติเปนโจรคุมกำลังเที่ยวตีปล้นบ้านเมืองในแดนสิบสองจุไทยแลเมืองพวน แห่งใดต่อสู้ ถ้าแพ้ฮ่อ ๆ ก็จับเหล่าตัวนายที่เปนหัวหน้าฆ่าเสีย แล้วเก็บริบเอาทรัพย์สมบัติแลจับลูกหลานบ่าวไพร่เปนเชลย ใครมีทรัพย์ ยอมเสียค่าไถ่ตัว ฮ่อก็ปล่อยตัวไป ที่ไม่สามารถจะไถ่ตัวได้ ก็เอาไปแปลงเปนฮ่อไว้ใช้สอยเปนกำลัง ถ้าแห่งใดยอมทู้ ไม่ต่อสู้พวกฮ่อ ก็เปนแต่กะเกณฑ์ใช้เปนกำลังพาหนะ พวกฮ่อธงเหลืองเที่ยวตีบ้านเมืองโดยอาการดังกล่าวมานี้ตั้งแต่ปีแรกในรัชกาลที่ ๕ ได้หัวเมืองในแดนสิบสองจุไทยแลแดนเมืองญวนหลายเมือง ถึงปีระกา พ.ศ. ๒๔๑๖ ฮ่อยกลงมาตีเมืองพวน ท้าวขันตี เจ้าเมืองเชียงขวาง อันเปนเมืองหลวงในแดนพวน ให้ไปขอกำลังญวนมาช่วย ญวนให้กองทัพมา ก็พ่ายแพ้ฮ่อ ๆ จึงได้เมืองเชียงขวาง แล้วปราบปรามแดนพวนไว้ได้ในอำนาจทั้งหมด แล้วจึงลงมาตั้งค่ายใหญ่อยู่ที่ทุ่งเชียงคำอันเปนต้นทางที่จะลงมาทางหัวเมืองริมแม่น้ำโขงแลจะไปตีเมืองหลวงพระบางต่อไป
- ↑ ตามฝรั่งกล่าวว่า ปวงนันซีเปนพวกธงดำ ลิวตายันเปนพวกธงเหลือง แต่ตามที่พวกฮ่อตัวนายให้การแก่กองทัพไทยกลับกันไป เห็นว่า จะถูกอย่างพวกฮ่อว่า
