เรื่องตำนานสมณวงศ์มาประดิษฐานในสยามประเทศนี้มีในหนังสือเก่าหลายเรื่อง คือ หนังสือชินกาลมาลินีของพระโพธิรังษี แลหนังสือตำนานโยนกของพระยาประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค) เปนต้น ข้าพเจ้าได้วินิจฉัยเรื่องนั้นไว้โดยพิสดารในคำอธิบายหนังสือพระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๒ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๗ นั้นแล้ว หนังสือนี้ข้าพเจ้าจะกล่าวแต่เรื่องคณะสงฆ์แลสมณศักดิ์ตามที่ได้เคยพบในหนังสือเก่าประกอบกับความสันนิษฐานโดยอัตตโนมัติเห็นเปนยุติต่อไป ดังนี้
การปกครองคณะสงฆ์นั้น เชื่อได้ว่า มีมาแล้วแม้เมื่อสมเด็จพระผู้มีพระภาคย์เจ้ายังเสด็จดำรงพระชนม์อยู่ เพราะเมื่อมีผู้ศรัทธาอุปสมบทในพระพุทธสาสนามากขึ้น ก็จำต้องมีการปกครองสงฆบริษัท อย่างต่ำก็อย่างศิษย์อยู่ในสำนักอาจารย์ พระอริยสาวกซึ่งเปนชีต้นอาจารย์ของพระภิกษุสงฆ์พวกใด ก็ได้ว่ากล่าวสงฆ์พวกนั้นเปนทำนองคณะสงฆ์ พระสาริบุตร พระโมคคัลลานะ ที่ปรากฎว่า เปนอรรคสาวกเบื้องขวาแลเบื้องซ้ายนั้น บางทีจะเปนด้วยท่านทั้ง ๒ นี้มีศิษย์หา
