หน้า:ตำนานฯ สามก๊ก - ดำรง - ๒๔๗๑ b.pdf/36

๓๔

เพื่อน^[1] ครั้นถึงรัชกาลที่ ๔ หมอบรัดเล มิชชันนารีอเมริกัน ย้ายโรงพิมพ์มาตั้งที่ปากคลองบางกอกใหญ่ เริ่มพิมพ์หนังสือไทยเรื่องต่าง ๆ ขาย ได้ต้นฉะบับหนังสือเรื่องสามก๊กของผู้อื่นมาสองฉะบับแล้วไปยืนต้นฉะบับของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์เมื่อยังเปนเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ที่สมุหพระกลาโหมมาสอบกันเปนสามฉะบับ พิมพ์หนังสือสามก๊กขึ้นเปนสมุดพิมพ์สี่เล่มตลอดเรื่องสำเร็จเมื่อปีฉลู พ.ศ. ๒๔๐๘ ขายราคาฉะบับละยี่สิบบาท พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงรับซื้อช่วยหมอบรัดเลเห็นจะราวสักห้าสิบฉะบับ พระราชทานพระราชโอรสธิดาพระองค์ละฉะบับทั่วกัน^[2] เหลือนั้นก็เห็นจะพระราชทานผู้อื่นต่อไป การที่หมอบรัดเลพิมพ์หนังสือสามก๊กขึ้นครั้งแรกนั้น เมื่อมาพิจารณาดูเห็นควรนับว่าเปนการสำคัญในทางพงศาวดารอย่างหนัง ด้วยเรื่องสามก๊กเปนเรื่องที่ไทยชอบอยู่แล้ว บุคคลชั้นสูงได้เคยอ่านหนังสือก็มี แลบุคคลชั้นต่ำได้เคยดูงิ้วเล่นก็มาก ครั้นเกิดมีหนังสือสามก๊กฉะบับพิมพ์อันจะพึงซื้อหาหรือหยิบยืมกันอ่านได้ง่าย ก็ทำให้มีผู้ชอบอ่านหนังสือมากขึ้น เลยเปนปัจจัยต่อออกไปถึงให้มีผู้พิมพ์หนังสือขายมากขึ้น แลให้ผู้มีศักดิ์ 

---

1. หอพระสมุดวชิรญาณได้ไว้ก็หลายฉะบับ มีทั้งฉะบับที่เขียนด้วยเส้นหรดาน เขียนด้วยเส้นฝุ่น แลเขียนด้วยเส้นดินสอ
2. เมื่อข้าพเจ้าได้พระราชทานหนังสือสามก๊ก เปนเวลาพึ่งอ่านหนังสือออก ยังจำได้ว่าอ่านสนุกมาก แต่สนุกประสาเด็ก ไม่เข้าใจความเท่าใดนัก