ตามความจริง ข้าพเจ้าจึงทำอธิบายเรื่องนี้ตามที่พิเคราะห์เห็นว่า ความจริงจะเปนอย่างไร ให้ผู้ศึกษาพงษาวดารได้พิจารณา
เมื่อสมเด็จพระไชยราชาธิราชสวรรคต ไม่มีราชโอรสที่เกิดด้วยพระมเหษี มีแต่ลูกยาเธอเกิดด้วยท้าวศรีสุดาจันทร์อันเปนพระสนมเอก ๒ พระองค์ พระองค์ใหญ่ทรงพระนาม พระยอดฟ้า พระชัณษา ๑๑ ปี พระองค์น้อยทรงพระนาม พระศรีศิลป์ พระชัณษา ๕ ปี.
ที่ว่า ท้าวศรีสุดาจันทร์เปนพระสนมเอกนั้น เพราะในกฎหมายทำเนียบศักดินาบอกไว้ชัดว่า ตำแหน่งท้าวอินทรสุเรนทร ท้าวศรีสุดาจันทร ท้าวอินทรเทวี ท้าวศรีจุฬาลักษณ ทั้ง ๔ นี้ เปนพระสนมเอก จึงเรียกว่า ท้าวศรีสุดาจันทร์ ในคำอธิบายนี้
เรื่องสมเด็จพระไชยราชาธิราชสวรรคต ได้กล่าวมาแล้วว่า หนังสือพระราชพงษาวดารเถียงกันอยู่ ข้าพเจ้าเชื่อตามฉบับหลวงประเสริฐว่า สมเด็จพระไชยราชาธิราชเสด็จกลับมาถึงพระนครแล้ว จึงประชวรสวรรคต แลเชื่อว่า ในเวลานั้น จะยังไม่มีเหตุเรื่องท้าวศรีสุดาจันทร์คบชู้ เหตุนั้นจะเกิดเมื่อท้าวศรีสุดาจันทร์ว่าราชการแผ่นดินในรัชกาลของสมเด็จพระยอดฟ้า
ที่จริง เนื้อเรื่องในตอนนี้ เวลานานถึง ๒ ปีเศษ ควรเข้าใจว่า เหตุการณ์เปน ๒ ตอน ๆ แรก ตั้งแต่ท้าวศรีสุดาจันทร์ไปเห็นพันบุตรศรีเทพที่หอพระ มีความประดิพัทธ จึงให้ย้ายเข้าไปเปนขุนชินราช พนักงานรักษาหอพระข้างใน แล้วท้าวศรีสุดาจันทร์ลอบเปนชู้กับขุนชินราช ตอนนี้เปนแต่การลอบคบชู้ เห็นว่า จะไม่ได้ตั้งใจจะให้
