แต่ตัวต้องเปนธุระขวนขวายเลี้ยงชีพด้วยการเล่าเรียนแลสั่งสอนกุลบุตรเปนต้น อันเปนทางที่จะอาศรัยความบำรุงของทายกเปนอุปนิสสัยของท่านเหล่านั้นมีมาแล้ว ครั้นเมืองมาเปนของฝรั่ง การเหล่านั้นเข้ารอยกับทีเ่ขานับถือว่า เปนการดี ก็เลยเจริญรุ่งเรืองตามไปจนมีโรงเรียนใหญ่น้อย มีโรงเรียนที่เรียกว่า วิทโยทัย บริเวณที่พระสุมังละจัดตั้งขึ้นเปนต้น แลโรงเรียนอื่น ๆ ที่อาศรัยความพากเพียรของพระสงฆ์ตามหัวเมืองเหล่านี้เปนอันมาก
ตามข้อความที่ได้รู้เห็นเช่นนี้ ต้องยอมอนุโมทนาแลสรรเสริญอธิปตัยอังกฤษว่า ถึงเขาจะไม่นับถือพระพุทธสาสนา ก็มิได้กระทำย่ำยีอย่างพวกมิจฉาทิษฐิ แต่ถึงกระนั้นก็ดี ว่าโดยตาไทย ๆ ที่ได้คุ้นเคยกับพระเจ้าพระสงฆ์ในกรุงสยามแล้ว ไปแลเห็นวัดวาอารามพระเณรในลังกา ความรู้สึกเปรียบเหมือนกับได้เห็นพี่ชายมีวาศนาบันดาศักดิ์แล้ว ไปเห็นน้องชายต้องตรากตรำทำไร่ไถนาหาเลี้ยงชีวิต คิดดูก็เปนน่าสลดใจ
