หนังสือฃ่าวนี้ตีภิมหน้าวัดเจ้าคุณพระคลัง, ที่บ้านพวกครูอเมริกาอาไศรย. ตีเดือนละแผ่น, คือ ปีหนึ่งสิบสองแผ่น. ราคา, ถ้าซื้อเปนปี, ก็เปนบาทหนึ่ง. ถ้าซื้อเปนแผ่น, ก็เปนแผ่นละเฟื้อง. คนที่ซื้อทั้งปี จะให้เงินเมื่อได้แผ่นที่หนึ่งก็ได้, จะให้เงินเมื่อถึงแผ่นที่หกก็ได้, ตามแต่ใจผู้ซื้อ.
ตั้งแต่ปีนี้ลว่งไปได้เจดปีแปดปีแล้ว, มีอังกฤษอยู่ในเมืองกาลกัตตาพวกหนึ่ง, มีจิตร์ปราถนาจะใครรู้ว่า ภาษาพูดที่ภาษาต่าง ๆ นั้น, จะพูดถูกกันผิดกันเปนคำมากนอ้ยศักเท่าใด. เขาจะใค่รรู้ดั่งนี้ จึ่งแต่งหนังสือคำพูด, มีชื่อศักหกสิบชื่อ, เปนชื่อของซึ่งมีอยู่ทุกเมือง. เขาจึ่งจำลองหนังสือคำพูดนั้นเปนหลายฉะบัพ, ฝากไปถึงอังกฤษซึ่งอาไศรยอยู่ในเมืองพม่า เมืองไท เมืองยวน เมืองจีน แลเมืองอื่น ๆ หลายเมือง, ปราถนาจะให้เขาเอาคำหกสิบคำนี้แปลออกเปนคำภาษาต่าง ๆ, แต่ทว่า ให้เขาเฃียนเปนอักษรอังกฤษ. ครั้นได้หนังสือแปลคำภาษาต่าง ๆ นับได้ยี่สิบเก้าภาษาแล้ว, ก็จัดเรียงกันไว้เปนแถว ๆ ได้ยี่สิบเก้าแถว, แล้วก็ตีภิมแจกกันไป. หนังสือนั้นก็มีอยู่แก่พวกครูอเมริกาซึ่งมาอาไศรยอยู่ในเมืองนี้. เมื่อตรึกตรองดูในหนังสือคำพูดยี่สิบเก้าภาษานั้น, ก็เหนว่า มีสองภาษาคำพูดนั้นคล้ายกันนัก, คือ ภาษาไทแลภาษาคัมตี. ภาษาคัมตีนั้น, คือ คนอาไศรยอยู่ใก้ลเมืองอาซัม, อยู่ทิศเหนือแห่งเมืองพม่านั้น. ที่นี้ จะเอาคำหกสิบคำในภาษาไท ภาษาคัมตี, เฃียนเรียงกันเปนคู่ ๆ กัน, ดว้ยปราถนาจะให้ท่านทั้งปวงเหนว่า ภาษาคำพูดสองภาษานั้นจะถูกกันผิดกันเปนคำศักขี่คำ. คำกอ่นนั้นเปนภาษาไท, คำทีหลังนั้นเปนภาษาคัมตี.
ลม ลุม, มด มุด, ลูกสอน เลมปืน, นก นก, เลือด เลอืด, เรือ เฮอื, กระดูก นูก, ควาย ควาย, แมว มีว, งัว โง, กา กา, วัน วัน, หมา หมา, หู หู, ดิน ลังนิน, ไข่ ไฃ, ข้าง ตซ้าง, ตา ตา, พ่อ พ่อ, ไฟ ไฟ, ปลา ปา, ดอกไม้ มอก, ตีน ตีน, แพะ แพะ, ผม ผุม, มือ มือ, หัว โห, หมู หมู, เขา เขา, ม้า ม้า, เรือน เฮอืน, เหลก เหลก, ไบไม้ มาอื, แสง แลง, คน คุน, ลิ้ง ลิง, เดือน เลอืน, แม่ แม, ภูเฃา นอย, ปาก ปาก, ยุ้ง ยูง, ชื่อ ตซือ, คืน คืน, น้ำมัน น้ำมัน, กล้วย กวย, แม่น้ ำแม่น้ำ, ทาง ทาง, เกลือ เกือ, หนัง หนัง, ฟ้า ฟ้า, งู งู, ดาว นาว, หิน หิน, ตะวัน วัน, เสือ เสือ, ฟัน เคียว, ต้นไม้ ตุน, น้ำ น้ำ, บ้าน มาน, หัวมัน โหมัน.
ในเมืองกาละกัตตานั้น, มีพ่อค้าพวกหนึ่งคิดปฤกษากันว่า จะซื้อกำปั่นไฟหลายลำ, สำหรับจะได้จ้างเขาลากเรือในแม่น้ำคงคา. คิดพร้อมกันแล้ว, จึ่งจัดแจงให้พ่อค้าสองสามคนไปเที่ยวสืบราคากำปั่นไฟ, ดว้ยจะไค่รรู้ว่า จะซื้อกำปั่นไฟมาจ้างเขาลากเรือนั้นจะมีกำไรหฤๅ ๆ ไม่มีกำไร. ครั้นถึงปีเถาะ เดือนญี่นั้น, พ่อค้าสองสามคนนั้นสืบได้ราคาแล้ว, ก็เอาราคานั้นมาบอกแก่พ่อค้าทั้งปวง. ราคากำปั่นไฟนั้น เราจะว่าต่อไปข้างหน้านี้. ความว่า มีกำปั่นไฟลำหนึ่งยาว ๙๐ ศอก, กว้าง ๑๕ ศอก, ไช้เครื่องไฟเปนกำลังม้าได้ ๑๒๐ ม้า, กำปั่นนั้นมีหอ้งสอาดที่สำหรับคนเดินสานอาไศรยหลายหอ้ง, แลมีที่จะบันทุกสิ่งต่าง ๆ จุได้ถึง ๒๑๘๘ หาบ. แลกำปั่นลำนั้น, เมื่อซื้อมาแต่เมืองอังกฤษ, เปนแต่ตัวไม้ ยังไม่ได้ต่อเปนกำปั่น, ทั้งซื้อไม้ทั้งจ้างบันทุกไม้มาแต่เมืองอังกฤษนั้น, เปนราคาเงินถึง ๒๘๐๐๐ รูเปีย. ราคาค่าจ้างทำกำปั่นไม้ที่ซื้อมาแต่เมืองอังกฤษนั้น, เปนเงินจ้างถึง ๒๕๐๐ รูเปีย. ราคาที่ชื้อไม้แลราคาที่จ้างต่อไม้ที่ซื้อในเมืองกาละกัตตาใส่อีก, นั้นเปนเงินถึง ๑๐๐๐๐ รูเปีย. ราคาเครื่องไฟสำหรับกำปั่นลำนั้นเปนราคาซื้อถึง ๓๐๐๐๐ รูเปีย. ราคากำปั่นลำ
