อักขราภิธานศรับท์/บทที่ 34
ฮา, หัวเราะดัง, คือเสียงคนร้องฮาแล้วหัวเราะด้วย, เช่นเมื่อเขาประชุมกันมาก ๆ, แลดูงานเหนฤๅได้ฟังตลกเล่นทำขัน ๆ หัวเราะฮานั้น.
ฮากัน, หัวเราะกันดัง, คือเขาพร้อมกันร้องฮาแล้วหัวเราะด้วยกันเมื่อเหนฤๅได้ฟังขัน ๆ นั้น.
ฮาลั่น, หัวเราะสนั่น, คือเสียงฮาดังสนั่น, เช่นคนประชุมพร้อมกันมากแลร้องฮาขึ้นนั้น.
ฮาเฮ, หัวเราะเฮฮา, คือเสียงดังฮาแล้วเฮด้วย, เมื่อเขาประชุมกันมากแลร้องฮาเฮขึ้นนน.
ฮ้า, เฮย, เปนคำห้าม, เช่นคนเหนคนอื่นทำการผิดแลร้องห้ามว่าฮ้านั้น.
ฮ้าขอที, เปนคำห้าม, เมื่อเหนเขาวิวาทกันฤๅจะตีกัน เขาร้องห้ามว่าฮ้าขอทีเถิด.
ฮ้าอย่า, เฮ้ยอย่า, เปนคำห้าม, เช่นคนเหนคนจะวิวาทเถียงกัน, แลจะตีกัน ห้ามว่าฮ้าอย่าทำ.
ฮืหือ, เปนคำคนทำสำเนียงเมื่อยืงปืนถูกเข้าเปนต้นนั้น, เขากล่าวด้วยดีใจนั้น.
ฮืขึ้น, เหมือนไฟลุกโพลงขึ้นเขาว่าเช่นนั้น.
ฮืไม่นา, เปนคำไม่ให้ไม่ฟังเปนต้น, เขาว่าฮือไม่ได้นา ฮือไม่นา เขาว่าด้วยรำคานใจ.
ฮืฮา, เช่นคนมากเหนสิ่งที่เล่นสนุกนิ์หัวเราะอึงขึ้นฮือฮานั้น.
ฮุ ๆ, เปนเสียงตังฮุ ๆ เช่นสุนักข์มันเหนคนอื่นมาแปลกหน้า มันร้องฮุ ๆ เห่านั้น.
เฮ, คือเสียงตังเฮเมื่อคนประชุมกันมาก, ในที่การเล่นแลร้องเสียงเฮนั้น.
เฮล่า, เปนคำคนมากลากไม้ใหญ่, เขาคนหนึ่งร้องขึ้นก่อน, ให้คนอื่นมากร้องรับว่าเฮลา, เพื่อจะฉุดลากให้พร้อมกัน.
เฮโล, เปนคำคนมากลากไม้ใหญ่เช่นว่านั้น, เขาว่าเฮโลบ้าง.
เฮฮา, คือเสียงดังเฮแล้วฮาด้วย, คนประชุมกันมากในที่เล่นเปนต้นแลร้องเฮอานั้น.
แฮ, เฮ้ย, เปนคำขู่คนที่ทำการถูกเจ็บปวด, เปนต้นขึ้นต้นไม้เล่นแลพลาดตกลงไม่สู้เจ็บ, ลางทีเปนคำเพื่อนกันเรียกจะให้เหลียวบ้างนั้น.
แฮไม่เข็ดฤๅ, เปนคำคนพูจด้วยโกรธน่อย ๆ, เมื่อเหนเด็กที่ห้ามไม่ฟัง, มันขืนทำพลาดพลั้งถูกเจ็บปวดนั้น.
แฮสมน้ำหน้า, เปนคำเขาว่าด้วยไม่ปรานี, เมื่อเหนคนที่ขืนทำได้ความเจ็บปวดนั้น.
แฮ่, เปนคำคนเพื่อนกันร้องเรียกกันว่าแฮ่.
แฮ่สะเด็จ, เปนคำตำรวจร้องบอกคนทั้งปวงเมื่อเจ้าสะเด็จใกล้ เพื่อจะให้นั่งลงนั้น.
ไฮ, เปนคำขัดผู้อื่น, เช่นคนทำการผิดฤๅฃอของที่เขาจะไม่ให้ เขาว่าไฮนั้น.
ไฮใม่ชอบ, เปนคำห้ามขัดคนทำการไม่ดี, เขาเหนคนทำไม่ได้ ห้ามว่าไฮไม่ชอบ.
โฮ, คือเสียงร้องได้ดังโฮ ๆ, เช่นคนมีความทุกข์ มีพรัดพรากจากคนเปนที่รัก เปนต้น, แลร้องไห้ดังโฮ ๆ นั้น.
เฮา, เปนคำเขาพูจสอนช้างให้มันซุดเทาลงต่ำ เพื่อจะขึ้นบนตัวมันนั้น.
เฮ่า, จัด, คือแก่จัด, เช่นผลมะพร้าวที่แก่จัดเปลือกแห้งกับต้นนั้น.
เฮ่าก้ามปู, คือแก่ภอประมาณ ไม่จัดนัก, เปลือกยังเขียวอยู่ เยื่อในยังอ่อนเช่นเนื้อในก้ามปูนั้น.
เฮ่าจัด, คือผลมะพร้าวแก่เต็มที่ เปลือกแห้งกับต้นจนหล่นลงเองนั้น.
เฮ่าหาญ, คือกล้าหาญ, คนที่องอาจกล้าแกล้วไม่ครั่นคร้ามในการณะรงค์เปนต้นนั้น.
ฮะ ๆ, เปนคำคนกล่าวห้ามกล่าวทัดทานเปนต้นว่าฮะ ๆ อยุดก่อนนั้น.
ฮก, เปนชื่อคนเจ็กคนชื่อฮกมีบ้าง, คนไทแลภาษาอื่นไม่สู้ชื่อ.
ฮึก, กร้อ, คืออาการคนโอยกเอยก, ทำสำแดงความกล้าหาญ เปนต้นว่าทำกิริยานุ่งห่ม.
ฮึกก้อ, คืออาการคนเก่งดุร้ายห้าวหาญไม่กลัวใคร, สำแดงกีริยาแล้วพูจอวดตัวดีด้วย.
ฮึกขึ้น, คำพูจถึงคนที่ได้ลาภได้ยศศักดิ์ใหม่ ๆ ฟื้นตัวขึ้นนั้น.
ฮึกหนัก, กร้อหนัก, คือสำแดงอาการกีริยาเก่งกาจฉะกรรจนัก, แลพูจอวดอ้างสูงศักดิ์นักนั้น.
ฮึกฮัก, กร้อ, คือสำแดงอาการกีริยาแขงแรงเหี้ยมห้าวกล่าววาจาว่ากูไม่ยั่นใคร.
ฮุก ๆ, คือเสียงสุนักข์มันเหนคน มันจะเห่าคนที่เขาพึ่งมาแปลกหน้านั้น.
ฮูก, เปนชื่อนกอย่างหนึ่ง, มันเที่ยวหากินในเวลากลางคืน เพราะตามันเหนสนัด.
โฮก, คือเสียงคนรากออกเสียงโฮกนั้น. อย่างหนึ่งว่าคนพูจเสียงโฮกฮากบ้าง.
โฮกฮาก, คือเสียงคนพูจไม่เรียบราบ, พูจเสียงกระโชกกระชากนั้น.
ฮ่าง, ทับ, คือรูปร้านที่เขาทำไว้บนต้นไม้เปนต้น, เช่นจะยิงเสือแลทำร้านขึ้นบนต้นไม้สูงนั้น.
ฮ่างขายของ, คือตึกเปนต้นที่เขาไว้สินค้าสำหรับขายนั้น เปรียบเหมือนห้างเช่นว่านั้น.
ฮ่างนา, ทับนา, คือรูปร้านเขาทำสี่เสาสูงสักสามวาเสศที่นาสำหรับเฝ้าเข้าในนานั้น.
ฮ่างสวน, ทับสวน, คือรูปร้านเขาทำบนต้นไม้สูงสักสามวาสี่วาในสวนสำหรับเฝ้าผลไม้นั้น.
ฮัด, คำพูจถึงช้างที่มันตกมันใจบ้า, มันดันเสาตะลุงจะออกไล่แทงคนนั้น.
ฮึดฮัด, คำพูจถึงคนโกรธนักแลทำฮึดฮัด, เพื่อจะประทุษฐร้ายผู้อื่นนั้น.
ฮึดฮือ, คำพูจถึงคนที่ร่านรนอยู่จะทำร้ายคนอื่นด้วยกำลังโทโสนั้น.
ฮืด, คือเสียงดังฮืด, เหมือนเสียงลมพยุเปนต้นนั้น.
ฮวด, เปนชื่อคนจีนชื่อเจ๊กฮวดมีบ้าง.
เฮย, เปนคำคนผู้ใหญ่, ฤๅคนมียศศักดิ์ ฤๅคนเปนเพื่อนกัน ร้องเรียกคนเด็ก, ฤๅคนต่ำศักดิ์, ฤๅคนเพื่อนกัน มีบ้าง.
เฮยมานี่, คำเขาร้องเรียกคนต่ำศักดิ์เปนต้นให้มาหาตัวนั้น.
เฮยเองจะไปไหน, เปนคำเขาร้องทักคนต่ำศักดิ์ต่ำอายุแลเพื่อนกันเช่นนั้นบ้าง.
ฮาย, ไม่นา, เปนคำห้ามกันไม่ให้ทำฤๅไม่ให้ไปเปนต้นนั้น.
ฮายขายหน้า, ไม่นาขายหน้า, เปนคำห้ามว่าอย่าทำขายหน้านั้น.
ฮายน่าอาย, ไม่นาน่าอาย, เปนคำห้าม เช่นคำว่าอย่าทำเปนต้นนั้น.
ฮายไม่ดี, ไม่นาไม่ดี, เปนคำห้ามคำขัด, เหมือนคนทำการฤๅพูจไม่ดี, เขาไม่ชอบใจ แลเขากล่าวห้ามว่าฮายไม่ดี.
ฮ่าวหาญ, แกล้วกล้า, คือกล้าหาญ, คนใจกล้าแก้วองอาจสามารถ, ไม่กลัวเกรงผู้ใด, โดยการรบตีแลฟังแทง.
ฮ่าวเฮี่ยม, มุทะลุมุมะ, คือใจทมินมุโมโหดุร้าย, ไม่ใคร่มีเมตตาแก่ผู้ใด, ถึงทุบตีชกต่อยฟันแทงเปนต้นนั้น.
ฮิ่ว, คือถือของอันใดห้อยไว้, เหมือนคนได้ของมีผลมะพร้าวเปนต้น.
ฮิ่วห่อ, คือเอามือถือของที่ห่อห้อยไป, เหมือนห่อของมีเข้าเปนต้น.
ฮึย, เปนคำเขาร้องไล่ควายว่าฮึย ๆ เพื่อจะให้มันเดินไปเร็ว ๆ นั้น.
ฮุย, คือเกือบจะถูก, เหมือนคนทิ้งก้อนดินเปนต้น, เพื่อจะให้ถูกของอันใด, แลเกือบจะถูก เขาร้องว่าฮุยนั้น.
ฮุยเฉียด, คือเกือบจะถูกเบียดสีชิดไป, เขาทิ้งคว่างก้อนดินเปนต้น.
ฮุ้ยหุ่ย, คือคำพูจเมื่อเขาทิ้งคว่างก้อนดินเปนต้น, ลอยไปเกือบจะถูกของที่หมายจะให้ถูก, แลมันเฉียดไปนั้น.
แฮ่ว, คือต้นเหมือนหญ้า มันขึ้นที่ทุ่งนา, มีหัวเท่าหัวกะเทียม กินมีรศหวานมัน.
แฮ่วกะต่าย, คือต้นแฮ่วเช่นว่า มันเกิดในทุ่งนา, กะต่ายมันได้อาไศรยกินนั้น.
แฮ่วจีน, คือต้นแฮ่วเช่นว่านั้น, แต่ต้นมันโต หัวก็ใหญ่กว่าแฮ่วไทย, มีที่เมืองจีนนั้น.
แฮ่วทรงกะเทืยม, คือต้นแฮ่ว หัวมันเหมือนหัวกะเทียม หัวมันกลม ไม่แบน ไม่รีนั้น.
แฮ่วหมู, คือต้นหญ้าแฮ่วหมู หัวมันเล็ก ๆ มีกลิ่นเหม็น, รศมันขม เขาทำอยาได้.
โฮย, โวย, เปนคำเขาขานเพื่อนกันว่าโฮย, คนเปนเพื่อนกันเขาขานเช่นนั้น.
โฮยทำไม, โวยทำไม, เปนคำขายว่าโฮย, แล้วย้อนถามว่าเรียกทำไมนั้น.
โฮยอยู่นี่, เปนค่ำขานว่าโฮย, แล้วบอกว่าเราอยู่นี่นั้น.
โฮยว่ากะไร, เปนคำขานก่อน, แล้วย้อนถามว่าเรียกเราว่ากะไรนั้น.
โฮยเองมาฤๅ, เปนคำขาน, แล้วย้อนถามเล่าว่าเองจะมาฤๅนั้น.
ฮวยกัว, คือเปนชื่อตัวหวยที่เจ๊กเขียนเปนชื่อจีนตายแล้วแต่ก่อน, เอาออกแขวนทายกันนั้น.
ฮ่วย, ลำธาร, เปนชื่อลำธารน้ำในป่า, เปนคลองย่อม ๆ กว้างสามวาสี่วานั้น.
ฮ่วยกะบอก, เปนชื่อเช่นว่า, แต่เขาเรียกชื่อฮ่วยกะบอกตามสังเกตนั้น.
ฮ่วยกรด, เปนชื่อฮ่วย, คนให้ชื่อฮ่วยชื่อฮ่วยกรดตามสังเกตภอจะได้เรียก.
ฮ่วยธาร, คือลำธารเช่นว่าแล้ว, แต่เปนลำคอลงใหญ่กว่าลำธารนั้น.
ฮ่วยละหาน, คือลำธารใหญ่แลยาวไปมาก, เหมือยลำคลองบึงบางนั้น.
ฮ่วยแห้ง, เปนชื่อห่วย, เขาเรียกชื่อห้วยนั้นว่าห้วยแห้งภอสังเกตเรียก.
เฮี่ย, เปนชื่อสัตวสี่ท้าว มีหางยาวเหมือนจรเข้, แต่ตัวย่อมกว่าจรเข้.
เฮี่ยไข่, คือเฮี่ยมันไข่มันเหมือนจรเข้, แต่ไข่ลูกเล็กกว่าไข่จรเข้.
เฮอ, คือเรอออกจากปาก, เสียงคนทำให้ฅอให้มันออกมาจากปากนั้น.
เฮอลม, คือเรอระบายลมออกจากฅอจากปาก, เสียงดังเฮอ ๆ นั้น.
เฮะ, เอะ, คือเสียงดังเฮะ, เมื่อคนจะยกฤๅจะลากไม้ที่หนัก ๆ มากหลายคน, เพื่อจะให้พร้อมกันร้องว่าเฮะเปนต้น.
เฮะหะ, เอะอะ, คือเสียงคนร้อง, เมื่อจะยกฤๅลากไม้ที่หนัก, มีไม้ซุงเปนต้นนั้น.
เฮาะ, คือคนไปได้ในอากาศ ในหนังสือว่าคนมีฤทธิ์เปนฤๅษีมุนีไปได้ในอากาศ, ด้วยกำลังฤทธิ์แห่งฌาน ว่าเฮาะ.
เฮาะเหิน, คือเฮาะไปเช่นว่า, แต่ว่าไปสูง, เพราะใส่คำเหินเข้า.
ฮอ, เปนคำภาษาจีน, เจ๊กพูจว่าฮอ ๆ เปนภาษาไทยนั้นว่าดี.
ฮ่อ, คือไปเร็ว, เหมือนเขาขี่ม้าปล่อยให้มันวิ่งไปเร็วเต็มทีจนสิ้นฝีท้าวนั้น.
ฮ่อม้า, คือปล่อยให้ม้ามันวิ่งเร็ว ไม่ชักบังเหียนเลย, มันวิ่งไปเต็มกำลังนั้น.
ฮ่อเลือด, คือโลหิตขังอยู่ไนผิวหนัง, เหมือนคนถูกเจ็บ เปนต้นว่า เขาทุบตี, เลือดคั่งอยู่ที่รอยไม่ออกมาได้.
ฮ้อ, มีคำพูจอย่างหนึ่งว่า อ๋อ ฮ้อ สมนั้มหน้า, อ๋อ ฮ้อ สากะใจ, ใจความว่า เขาพูจด้วยโกรธน่อย ๆ เพราะว่าห้ามผู้นั้นไม่เชื่อฟัง.
ฮุํ่, คือคนเอาผ้าฤๅกะดาด, ทาบเข้าข้าง แล้วปะปิดเข้าไว้, อย่างหนึ่ง ของเกิดเพราะพระยะโฮวาสาบสรรพ์สร้าง เหมือนกาบกล้วยที่มันหุ้มต้น เปนต้นนั้น.
ฮ่รรม, คือเอาสาตรา มีมีดเปนต้น ฟันลงหลายหน เหมือนกับสับซอยนั้น.
ฮ่รรมกันลง, คือสับฟันกันลงหลายที, เหมือนสับซอย คือ คนต่อคนฟันกัน.
ฮ่รรมหั่น, คือสับฟันแล้วหั่นลง, เหมือนคนฟันลงหลายทีซ้ำ ๆ นั้น.