คำนมัสการคุณานุคุณ (2468)/คำนำ
ในวาระที่ข้าราชการผู้จงรักภักดีในกรมมหาดเล็กหลวงได้มีโอกาศบำเพ็ญกุศลอุทิศทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้ทรงเปนเอกอรรคมหาบุพพการี จึงพากันรู้สึกว่า ถ้าขาดของชำร่วย ก็จักเปนการบกพร่อง ในยุคนี้ นิยมกันว่า หนังสือเปนของชำร่วยดีกว่าอย่างอื่น เพราะมีคุณประโยชน์ไพศาล จึงเลือกหาในหมู่พระราชนิพนธ์ของพระองค์ซึ่งทรงเปนประมุขในหมู่จินตกะวีชั้นเยี่ยม จึงเห็นพ้องกันเปนส่วนมากว่า หนังสือ "นมัสการคุณานุคุณ" เปนการเหมาะด้วยเหตุ ๔ ประการ คือ
๑ หนังสือนี้เปนคำสอนให้ระลึกถึงคุณประโยชน์ของชาติ สาสนา พระมหากษัตร์ แลบุพพการีอื่น ๆ มีบิดามารดาเปนต้น เปนคติอย่างดีของเจ้าภาพ เพราะบรรดามหาดเล็กหลวง ความผาสุขทั้งหลายจะบังเกิดขึ้นได้ก็โดยพระมหากรุณาฯ ของพระเจ้าแผ่นดิน ๆ ทรงเปนประมุขของชาติ เปนบุพพการีโดยตรงของมหาดเล็กหลวง ถ้าขาดพระมหากรุณาแล้ว ความผาสุขก็เปนการหมดหวัง หนังสือนี้จึงเปนเครื่องเตือนที่เหมาะสำหรับมหาดเล็กหลวงเพื่อให้รำลึกถึงพระมหากรุณามิให้หย่อนคลาย
๒ พระบาทสมเด็จพระบรมมหาธรรมิกะราชาธิราชเจ้าซึ่งทรงพระราชนิพนธ์หนังสือนี้ทรงรวมการสอนให้รู้จักคุณของชาติ สาสนา แลพระมหากษัตร์ว่า ประดุจวัดถุอันเดียวกัน ชาติจะเริญได้ก็โดยอาศัยพระเจ้าแผ่นดินที่ดีปกครอง แลต้องมีสาสนาช่วยสั่งสอนให้พลเมืองตั้งอยู่ในสัมมาปฏิบัติ สาสนาจะถาวรได้ก็โดยมีชาติตั้งอยู่เปนปึกแผ่น แลมีพระเจ้าแผ่นดินทรงอุปถัมภ์ พระเจ้าแผ่นดินจะทรงดำรงราชสมบัติอยู่ได้ก็โดยมีชาติไว้ปกครอง มีสาสนาไว้ช่วยให้พลเมืองของพระองค์ประพฤติดีประพฤติงาม จักได้ว่า เปนรัตนไตรฝ่ายโลกซึ่งพระองค์ทรงมารวมขึ้น จริงอยู่ การสอนให้รู้สึกคุณของชาติ สาสนา แลพระมหากษัตร์นั้นได้มีมาแต่ดึกดำบรรพกาล แต่นึกไว้ออกว่า ได้มีผู้ใดได้จัดเปนรัตนไตรเช่นนี้ จึงเห็นควรพิมพ์พระราชนิพนธ์คำสอนชนิดที่พระองค์ทรงรวมเปนรัตนไตรไว้เปนพระบรมราชินยานุสาวรีย์
๓ พระราชนิพนธ์นี้ทรงขึ้นสำหรับให้ข้าหลวงเดิมร้องประจำในบางกาลบางสมัย ทำนองคล้ายกับพระสงฆ์สวดทำวัตร์ค่ำ เมื่อครั้งยังทรงดำรงพระอิสสริยยศเปนสมเด็จพระยุพราชเจ้า ครั้นเมื่อเสด็จขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติ ได้ทรงตั้งกองเสือป่าขึ้นแล้ว ได้ทรงเปลี่ยนแปลงแก้ไขบางบทให้เสือป่าร้องเปนการปลึกใจ พระราชนิพนธ์นี้ยังใม่แพร่หลาย ทิ้งไว้นานจะสาบสูญเปนการน่าเสียดาย จึงจัดพิมพ์ขึ้นในโอกาศนี้
๔ บันดาพระราชนิพนธ์มีมากหลายอย่างหลายชนิด ใม่มีจินตกะวีใด ๆ ในประเทศสยามจะแต่งหนังสือได้มากเช่นนี้ ยิ่งคำนึงว่า พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์ได้มากมายก่ายกองในวาระอันสั้นเช่นนี้แล้ว ก็ยิ่งเพิ่มความอัศจรรย์ใจทวีคูณตรีคูณตามลำดับของผู้มีปัญญา ที่เลือกหนังสือนี้ นอกจากเหตุดังกล่าวมาในเบื้องต้นแล้ว ยังเห็นว่า เปนหนังสือใม่ใหญ่โตนัก พอกับฐานะเจ้าภาพจะพิมพ์ได้
เมื่อได้พิมพ์พระราชนิพนธ์ "นมัสการคุณานุคุณ" ขึ้นแล้วเช่นนี้ จึงเห็นว่า บุทร้องต่าง ๆ ซึ่งทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นพระราชทานแด่ทหารบ้าง เสือป่าบ้าง เป็นบทที่ดีอยู่ใม่น้อย สอนให้รู้จักรักชาติ รักสาสนา รักพระมหากษัตร์ แลรักคณะ น่าจะรวมมาพิมพ์เสียด้วย ทิ้งไว้นานอาจเลอะเลือนเพราะการคัด ในสมุดนี้มีคำประพันธ์ของผู้อื่นปนอยู่ด้วย ดังมีปรากฎนามกำกับบทอยู่ด้วยแล้ว เหตุที่เอามารวมนั้น เพราะเห็นว่า ได้ใช้ร้องอยู่ร่วมสมัยการร้องพระราชนิพนธ์นี้
ในที่สุด ขอวิงวอนท่านทั้งหลายที่ได้อ่านก็ดี ที่ได้ฟังก็ดี ถ้าแม้รู้สึกว่า พระราชนิพนธ์นี้เป็นคุณประโยชน์บ้างแล้ว ขออำนาจผลแห่งเมตตาคุณกรุณาคุณของท่าน จงได้โปรดอุทิศเวลาตั้งจิตต์ระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ ผู้ทรงเปนเจ้าของหนังสือนี้เทอญ
วันที่ ๑๗ มินาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๘
