ทรัพยศาสตร์/ภาค 1 หมวด 1
การสร้างทรัพย์
ว่าด้วยคุณประโยชน์
ความปรารถนาอันเดียวของมนุษย์ในกิจสารพัดอย่างที่คิดจะทำ หรือคิดจะละเว้นเสียไม่ทำนั้น เมื่อพิจารณาดูแล้วก็คงได้ใจความว่า เพื่อมุ่งหมายจะหาความสุขหรือจะหลีกหนีซึ่งความทุกข์เท่านั้น กิจใดที่นำความสุขหรือความพอใจมาให้ก็เรียกว่ากิจนั้นเป็นคุณเป็นประโยชน์ กิจใดที่นำความทุกข์หรือนำความไม่พอใจมาให้ เรียกว่ากิจนั้นไม่เป็นคุณเป็นประโยชน์ และเพื่อจะหลีกความทุกข์ไปหาความสุข จะประกอบกิจการอย่างใด ก็เป็นอันว่าเพราะความปรารถนาคุณประโยชน์อย่างเดียว แต่ความสุขและความทุกข์ไม่มีเส้นขีดขั้นปันเขตลงตรงไหนแน่ ความพอใจของมนุษย์จึงไม่มีที่สุดลงได้ และความมุ่งหมายที่จะทำคุณประโยชน์ก็ย่อมไม่มีที่สุดเหมือนกัน
ในความมุ่งหมายที่จะหลีกหนีความทุกข์ไปหาความสุขนั้น ธรรมดาของมนุษย์ในชั้นต้นก็พึงขวนขวายประกอบการหาอาหารเลี้ยงชีพ ให้พ้นจากความเวทนาอดหิวเพื่อจะครองชีวิตไปก่อน ปรกอบกิจได้สำเร็จความปรารถนาในส่วนตัวแล้ว ต้องทำการเผื่อแผ่ไปถึงบิดามารดา บุตรภรรยา ทั้งญาติและมิตรที่พึ่งพาอาศัยอยู่นั้นด้วย อุตส่าห์ปลูกสร้างบ้านเรือนที่อาศัยและขวนขวายสั่งสมเสบียงอาหารและโภคทรัพย์ขึ้นเป็นทุนไว้สำรองใช้เมื่อเวลาป่วยไข้ชราพิการ และเพื่อจะรักษาทุนเหล่านี้ไว้ให้นยืนนานมั่นคงก็ต้องร่วมใจกันคิดอ่านจัดการป้องกันโจรผู้ร้ายภายในภายนอกมิให้แย่งชิงเอาไป ต้องพร้อมใจกันพยายามป้องกันรักาความอิสรภาพของชาติด้วยความหวงแหนอย่างยิ่ง เพื่อจะไม่ให้ข้าศึกศัตรูต่างชาติเข้ามาย่ำยีบีฑาได้ มิฉะนั้นความตกทุกข์ได้ยากจะมาถึงตัวเมื่อปลายมือ ถิ่นฐานบ้านเรือนของใครนับกันว่าเป็นสมบัติของคนนั้น เราเกิดอยู่ในแผ่นดินใด ก็ต้องนับว่าเราเป็นราษฎรหรือชาติซึ่งเป็นเจ้าของของแผ่นดินนั้นอยู่คนหนึ่งด้วย เพราะฉะนั้นสิ่งที่เป็นคุณประโยชน์แก่บ้านเมืองก็เป็นคุณเป็นประโยชน์แก่เรา สิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์หรือเสียประโยชน์แก่บ้านเมือง ก็เป็นสิ่งที่เสียประโยชน์แก่ตัวเราเหมือนกัน อีกฝ่ายหนึ่งเมื่อเราเป็นคนในแผ่นดินนั้น ประโยชน์ที่เราทำได้ด้วยแรงและความคิดของเรา แม้แต่สักเล็กน้อยก็ต้องนับว่าพลอยได้ถึงชาติและแผ่นดินนั้นด้วย และถ้าเราประพฤติมิดีทำการทุจริตชั่วร้าย ความร้ยก็พลอยกระทบถึงชาติและบ้านเมืองตามส่วนผลของการที่เราทำดีและชั่วนั้นเพียงใด
ในการทำผลประโยชน์นี้ ส่วนตัวใคร ๆ ก็เลือกทำตามถนัด ตามฝีมือ ตามกำกลัง ตามความคิดและวิชาความรู้ความชำนาญที่ได้เล่าเรียนฝึกหัดมา และในลัษณะที่จะทำการอย่างใดซึ่งจะให้ได้ผลเป็นระโยชน์ขึ้นดังความปรารถนานั้นย่อมจะคิดหาทางอันสั้นอย่างหนึ่งอย่างใดที่จะออกแรงทำการให้น้อยที่สุดที่จะทำได้ แต่ให้ได้ประโยชน์ให้มาก
ตามเจตนาของคนทุกวันนี้ นอกจากที่จะคิดหาประโยชน์สำหรับตัวโดยที่จะประพฤติตามความสั่งสอนของศาสนา ซึ่งชี้หนทางให้หาประโยชน์ในโลกนี้ตอลดถึงโลกหน้าที่เรียกว่าทางธรรมแล้ว ในทางโลกซึ่งเกี่ยวด้วยการหาประโยชน์สำหรับตัวในปัจจุบันโดยมาก ก็มุ่งหมายไปทางจะขวนขวายหาทรัพย์เป็นใหญ่ ในเรื่องทรัพย์นี้เป็นเรื่องที่หนังสือนี้จะแนะนำให้พิจารณารู้ที่บังคับต่าง ๆ ซึ่งจะทำให้ทรัพย์นั้นบังเกิดผล ที่บังคับสำหรับการแลกเปลี่ยน และที่บังคับสำหรับจะจำหน่ายใช้ทรัพย์นั้นให้เป็นประโยชน์ เป็นต้น จะแนะนำให้พิจารณาเห็นเหตุต่าง ๆ ที่อาจจะทำให้บ้านเมืองดและประชุมชนรุ่งเรืองเจริญขึ้นด้วยทรัพย์อันเป็นความปรารถนาสำคัญของคนทั่วไปว่าในการทำมาหากินหมายหาผลประโยชน์คือทรัพย์นั้นจะมีทางได้ทางเสียอย่างไรบ้าง แต่เมื่อจะชี้แจงด้วยเรื่องทรัพย์แล้วก็จำเป็นจะต้องกล่าวให้จะแจ้งเสียก่อนว่าทรัพย์นั้นคืออะไร (ดังจะได้ชี้แจงต่อไปในบทหน้า)