ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 14/ผู้วายชนม์

ประวัติ

คุณเถ้าแก่ทองดี ปาณิกบุตร เป็นธิดาพระยามหาเทพ ทองปาน, ต้นสกุล ปาณิกบุตร มารดาชื่อ พลับ เกิดปีมะแม จุลศักราช ๑๒๐๙ พ.ศ. ๒๓๙๐

เมื่อคุณเถ้าแก่ทองดียังมีชีวิตอยู่ ได้เล่าให้ฟังว่า พระยามหาเทพ บิดาของท่าน ได้ถึงอนิจกรรมเสียแต่เมื่อท่านยังเยาว์ (นอนเบาะ) มารดาของท่านพาไปอยู่กับคุณยายที่ในพระบรมมหาราชวัง คุณยายชื่อ นกแก้ว เป็นเถ้าแก่พนักงานในรัชชกาลที่ ๓

ต่อมาในรัชชกาลที่ ๔ เจ้าจอมารดาสังวาลได้รับราชการเป็นข้าราชการฝ่ายใน (นับในสกุล คุณเถ้าแก่ทองดีเป็นน้าเจ้าจอมมารดาสังวาล) จึงย้ายมาอยู่กับเจ้าจอมมารดาสังวาลซึ่งเป็นเจ้าจอมมารดาของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม, กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ, พระองค์เจ้ากาญจนากร, ครั้นเจริญวันขึ้น จึงได้ถวายตัวเป็นเจ้าจอมอยู่งานในรัชชกาลที่ ๔ ได้รับราชการฉลองพระเดชพระคุณตลอดรัชชกาลนั้น

ครั้นมาในรัชชกาลที่ ๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องราชอิสสริยาภรณ์สำหรับตระกูลจุลจอมเกล้า ชั้นที่ ๔ จตุตถจุลจอมเกล้า จ.จ. แก่คุณเถ้าแก่ทองดีเมื่อวันที่ ๒๒ พฤศจิกายน รัตนโกสินทรศก ๑๑๒ กับเมื่อปีรัตนโกสินทรศก ๑๒๓ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในรัชชกาลที่ ๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเหรียญรัตนาภรณ์รัชชกาลที่ ๔ ขึ้นพระราชทานเป็นเครื่องเชิดชูพระเกียรติยศและเป็นที่ระลึกถึงพระเดชพระคุณสืบไป คุณเถ้าแก่ทองดีก็ได้รับพระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์รัชชกาลที่ ๔ ชั้นที่ ๔ เมื่อวันที่ ๒๓ ตุลาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๓ (ต่อมา ได้รับพระราชทานเหรียญอื่น ๆ อีกบ้าง แต่เห็นว่า ไม่จำเป็นต้องลงในประวัติ จะเป็นการยืดยาว) ได้รับราชการฉลองพระเดชพระคุณตลอดมาจนถึงรัชชกาลที่ ๖ มีอายุล่วงเข้าในความชราภาพ และมีโรคภัยเบียดเบียฬ ไม่สามารถจะรับราชการฉลองพระเดชพระคุณให้เป็นที่เรียบร้อยได้ จึงได้กราบถวายบังคมลาออกจากหน้าที่ราชการเมื่อปีชวด พ.ศ. ๒๔๖๗ ออกจากพระบรมมหาราชวังมาอยู่ที่บ้านนายพลโท พระยากลาโหมราชเสนา ผู้ซึ่งเป็นหลาน ตำบลถนนนครชัยศรี อำเภอบางซื่อ จังหวัดพระนคร ตลอดมาจนถึงเดือนกันยายน พ.ศ. ๒๔๗๒ คุณเถ้าแก่ทองดีได้เริ่มป่วยเป็นไข้หวัด ประกอบด้วยมีความชราภาพอยู่ด้วย แพทย์ได้ประกอบยารักษาพยาบาล อาการมีแต่ทรงกับทรุดลงเป็นลำดับ ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ ๒๖ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๒ คำนวณอายุได้ ๘๓ ปี