พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา (2457)/ส่วน 3/ตอน 9
พระราชพงษาวดารฉบับนี้ว่า สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรเสวยราชย์เมื่อปีมเสง จุลศักราช ๘๗๑ พ.ศ. ๒๐๕๒ ครองราชสมบัติอยู่ ๔ ปี สวรรคตเมื่อปีรกา จุลศักราช ๘๗๕ พ.ศ. ๒๐๕๖
ฉบับหลวงประเสริฐว่า เสวยราชย์เมื่อปีฉลู จุลศักราช ๘๙๑ พ.ศ. ๒๐๗๒ (ช้ามา ๒๐ ปี) รัชกาล ๔ ปีเท่ากัน สวรรคตเมื่อปีมเสง จุลศักราช ๘๙๕ พ.ศ. ๒๐๗๖
สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินพระองค์นี้ ที่มีนามปรากฎว่า สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร ด้วยเหตุใด เห็นจะพอเข้าใจได้ ด้วยปรากฎในกฎมณเฑียรบาลซึ่งตั้งขึ้นในแผ่นดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถกำหนดราชกุมารศักดิไว้ว่า "พระราชกุมารเกิดแต่พระอรรคมเหษี คือ สมเด็จหน่อพระพุทธเจ้า พระราชกุมารซึ่งเกิดแต่แม่อยั่วเมืองเปนพระมหาอุปราช" ดังนี้ เปนเค้าความทำให้เข้าใจว่า สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรพระองค์นี้เปนพระราชโอรสของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ เกิดแต่พระอรรคมเหษี บางทีพระอรรคมเหษีพระองค์นั้นจะเปนเชื้อพระวงษ์สมเด็จพระร่วง จึงตั้งพระนามว่า พระอาทิตยวงษ์ หมายความว่า เปนวงษ์ของสมเด็จพระร่วงศรีอินทราทิตย (นี้เปนความสันนิษฐานของข้าพเจ้าเอง) พระอาทิตยวงษ์เปนพระราชกุมารเกิดด้วยพระอรรคมเหษีแลเปนรัชทายาท จึงเปนหน่อสมเด็จพระพุทธเจ้า ตามราชกุมารศักดิที่กล่าวไว้ในกฎมณเฑียรบาล แต่มาเรียกในหนังสือพระราชพงษาวดารว่า หน่อสมเด็จพุทธางกูร ก็คือศัพท์เดียวกันนั้นเอง ส่วนพระนามที่เรียกว่า พระบรมราชา นั้น เห็นจะเปนพระนามบัญญัติเมื่ออภิเศกให้ขึ้นไปครองเมืองพิศณุโลก จึ่งเรียกในจดหมายเหตุว่า พระบรมราชาหน่อพุทธางกูร เพื่อจะให้ผิดกับพระบรมราชาที่เปนพระเชษฐาธิราชของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ด้วยเหตุดังกล่าวมานี้ ข้าพเจ้าเห็นว่า ควรจะเรียกพระนามสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินพระองค์นี้ในพระราชพงษาวดารว่า สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔
หนังสือพระราชพงษาวดารฉบับนี้แลฉบับพิมพ์ ๒ เล่มยุติต้องกันว่า สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรประชวรทรพิศม์สวรรคต ซึ่งควรเข้าใจว่า เปนปัจจุบัน พระรัฏฐาธิราช หรือเรียกอิกอย่าง ๑ ว่า พระรัษฎาธิราชกุมาร ผู้เปนราชโอรส แลบางทีจะได้เปนหน่อสมเด็จพระพุทธเจ้าตามราชกุมารศักดิ พระชัณษา ๕ ขวบ ได้รับราชสมบัติ แต่ไม่ปรากฎในหนังสือพระราชพงษาวดารว่า ใครเปนผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ในหนังสือพระราชพงษาวดาร ฉบับพิมพ์ ๒ เล่ม กล่าวว่า เมื่อพระรัฏฐาธิราชกุมารสวรรคต พระไชยราชาธิราช เชื้อพระวงษ์ของสมเด็จพระรามาธิบดี (ที่ ๒) ได้ครองราชสมบัติต่อมา แต่ในฉบับพระราชหัดถเลขานี้ว่า พระรัฏฐาธิราชครองราชสมบัติอยู่ได้ ๕ เดือน พระไชยราชาธิราชจับพระรัฏฐาธิราชสำเร็จโทษเสีย พระไชยราชาธิราชจึงได้ราชสมบัติ ในฉบับหลวงประเสริฐก็กล่าวว่า พระรัฏฐาธิราชถูกทำร้ายเหมือนกัน ควรยุติได้ว่า เมื่อสมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรสวรรคตแล้ว พระรัฏฐาธิราชกุมารราชโอรส ซึ่งมีพระชัณษาได้ ๕ ขวบ ได้ผ่านพิภพ อยู่ในราชสมบัติน่อยหนึ่ง พระไชยราชาชิงได้ราชสมบัติ
หนังสือพระราชพงษาวดารทุกฉบับไม่ได้กล่าวเหตุการณ์อย่างหนึ่งอย่างใดในแผ่นดินสมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรให้ปรากฎ ไปได้ความจากหนังสือตำนานโยนกข้อ ๑ ว่า เมื่อพระอาทิตยวงษ์ครองราชสมบัติกรุงศรีอยุทธยา ๆ กลับเปนไมตรีกับเมืองเชียงใหม่ มิได้มีการรบพุ่งกันตลอดเวลารัชกาล