กฎหมายไทยฯ/เล่ม 1/เรื่อง 6
สร้างตึกถนนบำรุงเมือง
๏มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาทดำหรัสเหนือเกล้าฯ สั่งให้พระยาอินทราธิบดีศรีหราชรองเมืองประกาศแก่พระบรมวงษานุวงษ์แลข้าทูลลอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อยแลราษฎรทั้งปวงผู้เปนเจ้าของที่เจ้าของตึกเจ้าของที่หลังตึกซึ่งอยู่ในถนนบำรุงเมืองให้ทราบทั่วกันว่า พระบาทสมเด๊จพระมหาจุฬาลงกรณ์เกล้าเจ้าอยู่หัว ตั้งแต่ได้เสด็จเถลิงถวัลย์ราชสมบัติบรมราชาภิเศกแล้ว ก์ตั้งพระราชหฤไทยจะใคร่ทำนุบำรุงการแผ่นดินแลตกแต่งพระนครให้งามดีขึ้นกว่าแต่ก่อน จะได้สมควรแก่ความเปนกรุงเทพฯ มหานครบรมราชธานี จึ่งทรงพระราชดำริห์ว่า ถนนบำรุงเมืองนี้เปนถนนใหญ่อยู่กลางนคร เปนทางที่เสด็จทรงพระราชดำเนินปีหนึ่งหลาย ๆ ครั้ง ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวให้จัดไว้แต่ก่อนก็ยังคับแคบอยู่ แลโอนค้อมไปหาตรงไม่ แลไม่ใหญ่กว้างเสมอกัน ครั้งนี้จะให้ขะยายถนนให้กว้างไปอีก ๘ ศอก ๙ ศอก แลจะแก้ข้างปลายถนนให้ตรงได้แนวกัน ด้วยจะได้เปนทางรถทางม้าแลราษฎรเดินไปมาได้โดยสะดวก อนึ่ง ตึกแลโรงร้านเปนที่จำหน่ายขายค้านั้น แลผู้ที่เปนเจ้าของต่าง ๆ สร้างทำขึ้นแต่ก่อนมา ก็สั้น ๆ ยาว ๆ เล็ก ๆ ใหญ่ ๆ บัดนี้ก็ชำรุดทรุดโทรมไปเปนอันมาก ไม่เปนที่หมดจดงดงามทั่วกันไป ครั้งนี้จะให้สร้างทำขึ้นใหม่ให้งามแก่บ้านเมือง แลจะไม่เปนที่ร้อนใจแก่ท่านทั้งหลายทั้งปวง จะพระราชทานทุนเงินพระคลังข้างที่ออกให้เปนค่าจ้างทำเปนการหลวง แต่ถ้าเจ้าของที่มีทรัพย์มีกำลังจะทำสร้างเปนตึกได้เองก็ตาม ที่แคบที่กว้างนั้นตามแต่เจ้าของกำหนด แต่หลักคาให้สูงเท่ากัน แลด้านน่าให้เหมือนกัน ให้ทำตามแบบอย่างของหลวงที่พระราชสงครามทำขึ้นไว้ ถ้าไม่มีทรัพย์ไม่มีกำลังจะทำได้ ในหลวงจะลงทุนจ้างคนให้ทำขึ้น แล้วจะขอเก็บเงินค่าเช่าแบ่งเปน ๔ ส่วน ยกเปนหลวง ๓ ส่วน ให้เจ้าของที่ส่วน ๑ ไปกว่าจะครบทุนที่ในหลวงจ้างให้ทำนั้น เมื่อเก็บเงินหลวงได้ครบแล้ว ก็เป็นสิทธิ์แก่ผู้เจ้าของต่อไปตามเดิม ในหลวงจะลงทุนล่วงน่าให้จ้างทำตึกขึ้นทั้งสองฟากถนนจนตลอดถึงประตูใหญ่ออกไปวัดสเกษนั้น เปนเงินหลายพันชั่ง ก็ยอมเสียลงทุนให้ ฃอให้แต่งามแก่บ้านเมืองเท่านั้น อนึ่งฤๅ เมื่อในหลวงลงทุนจ้างให้ทำขึ้นเสร็จแล้ว เจ้าของที่จะให้เงินหลวงครบตามค่าจ้างซื้อเอาเปนของตัวทีเดียว ก็ยอมให้ ในหลวงจะไม่คิดเอากำไรแลดอกเบี้ยอะไรเลยนอกจากที่จ้างนั้น ถ้าแลมีผู้อื่นมิใช่เจ้าของจะมาฃอซื้อตึก คิ⟨ด⟩เงินให้ตามราคาหลวงที่ออกให้จ้างทำนั้น แต่เจ้าของที่ไม่ยอม ในหลวงก็จะไม่ยอมขายให้ ต่อเจ้าของยอมขายให้ ในหลวงจึ่งจะยอมให้ตามใจเจ้าของ
แลการที่จะแก้ไขถนนครั้งนี้ จะต้องขยับกินที่ข้างหลังตึกหลังโรงเข้าไปบ้าง ก็จะถูกที่วังเจ้า บ้านข้าราชการ แลบ้านราษฎร แต่ถ้าเปนที่ว่างเปล่าอยู่ ก็ฃอให้ยอมยกให้เปนอันช่วยทำนุบำรุงการแผ่นดินด้วยบ้าง ถ้าถูกที่เรือนแลที่มีผลประโยชน์ต้องการอยู่นั้น จะจั⟨ด⟩ที่อื่นเปลี่ยนให้ ไม่ให้เสื่อมเสียไป แลพวกราษฎรเจ้าของที่ตึก เจ้าของที่โรง แลผู้เช่า ที่เคยตั้งการค้าขายอยู่แต่เดิม เมื่อการทำถนนแลสร้างตึกขึ้นใหม่ ขอให้ผ่อนกันยกเปลี่ยนไปตั้งอยู่ที่ตึกตามแถวถนนเจริญกรุง ตั้งการค้าขายให้ติดต่อกันไป ครั้นเมื่อการถนนแลตึกแถวถนนบำรุงเมืองเสร็จแล้ว ผู้ใดจะกลับคืนไปตามเดิม ก็กลับไป ถ้าตั้งอยู่ในที่ใหม่ค้าขายสบายดีอยู่แล้ว จะไม่คืนกลับไป ก็ตามแต่ใจ แลประกาศมาทั้งนี้ขอให้พระบรมวงษานุวงษ์แลข้าทูลลอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อย แลราษฎรทั้งปวง ซึ่งได้อ่านได้ฟังแล้ว จงได้พรักพร้อมยอมยินดีมีน้ำใจช่วยทำนุบำรุงการแผ่นดินให้งามดีขึ้น จะได้เปนเกรียรติยศต่อไปภายน่าสิ้นกาลนาน ๚ะ
ประกาศมาณวันพฤหัศบดี เดือนสิบเอ็จ ขึ้นสิบสองค่ำ ปีมเมีย โทศก ศักราช ๑๒๓๒
