ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 10/ภาคผนวก
คำที่แปลกกับภาษาไทยใต้
ก | |
กระอูบคำ | ผะอบทอง |
กั้ง | กั้น |
กานกุง | เปนคำพูดควบกับคำว่า รุ่งเรือง |
ก๎วี | ราวี |
กุมฟุย | อุ้ม, กอด |
ก่นก้าน | พัง, ชำรุด |
กองงาย | เวลาเช้า ๕ โมง (๕ นาฬิกาก่อนเที่ยง) |
กองแลง | เวลาบ่าย ๕ โมง (๕ นาฬิกาก่อนเที่ยง) |
กวม | กรวม, สวม, ครอบ |
กวย | กระทอ |
เกียน | พรม |
เกิ้ง | ฉัตร์, ร่ม |
เกากุม | ควบคุม |
ก้ำ | ด้าน, ข้าง, ฝ่าย |
ข | |
ขวัก | เชี่ยว, น้ำเชี่ยว |
ขา | เขา, ใช้แทนคนจำนวนมากตั้งแต่ ๒ ขึ้นไป |
ขาง | เหล็กกะทะที่ย่อยทำดอกไม้ไฟ |
ข๎วี | ดอกไม้ไฟชนิดกรวด |
แขบคำ | ริมขลิบทอง |
โขง | ประตูป่า, โค้ง, ซุ้ม |
ข่ม | บังคับ |
ข่วง | บริเวณ, ลาน, น่าพระลาน, สนาม |
เขือ | สอง |
ไข | เปิด |
ค | |
คจา, คชา | แพนั่งร้าน, (คือ ไม้ไผ่ผูกเปนห้างขึ้นไปทำการที่สูง) |
คีน | ส่วน, เปนส่วน |
คือ | คู |
คุ้ม | คุม, หมู่บ้านหมู่ ๑, บ้านอยู่ในปกครองอัน ๑ |
โคบ | ควบ, ไล่, ควบม้า |
เคียด | โกรธ |
เค้า | ต้น |
เคาะลม | เกลี้ยกล่อม, แทะโลม, พูดเกาะแกะ |
คำ | ทองคำ |
คำปิว | ทองคำเปลว |
ง | |
ง้วย | เอี้ยว, สบัด, เหวี่ยง |
เงี่ยง | แง่, ชะง่อน |
จ | |
จังโก | พานแว่นฟ้า |
จา | เจรจา, พูด, กล่าว |
จิม | ใกล้ |
จิง | จึง |
จุ | ถึง, ตลอด, กระทั่ง |
จุ้ม | แพนก, พวก |
แจ่ง | เหลี่ยม, มุม, แพร่ง |
จน | ทน, สู้ |
จอมแซว | เปนคำพูดควบกับคำว่า จอมเขา |
จ้อม | แคบ |
เจี้ย | กระดาด |
เจียง | เดือนยี่ |
จำโรง | ไม้โพธิ์ |
ช | |
ชะกิน | เสื่อ |
เช่น | ชั่ว, ชั่ววงษ์ |
ช้อย | เล็ก, สุด, น้อย |
เชียงแซ่ | เปนคำพูดเสิรมท้ายของคำว่า เวียง |
ซ | |
ซ้าย | เอนไป |
เซิ่ง | ซึ่ง |
ด | |
ดา | พร้อม, ประดา |
ดินกี่ | อิฐ |
ดอย | ภูเขา |
ต | |
ต่า | ตะกร้า |
ต่าว | กลับ |
ตื้อ | สังขยาเครื่องนับซึ่งเกินกว่าแสนขึ้นไป |
ตุ๊ | พระสงฆ์ |
ตูดซ้าย, ทูตซ้าย | เวลาราวบ่าย ๑ โมง |
ตูบ | กระท่อม, ทับ |
เต็ง | เปนสร้อยของคำว่า "ข่มเหง" เช่นเราพูดว่า "เข่มเหงคะเนงร้าย" |
ต้นปูน | ต้นกัลปพฤกษ์, ต้นไม้เงิน, ต้นไม้ทอง |
ตอง | ตรง, ซื่อ |
ถ | |
ถบอบ | บัว (อย่างเรียกว่า บัวคว่ำ บัวหงาย) |
ถาบ | ตราบ, ตราบเท่า |
แถ | เวลาเกือบจะเที่ยง |
เถียงไร่ | ห้างไร่ |
ท | |
ทวาย | ทาย, ทำนาย |
ทาบผง | เปนคำพูดควบกับ หยุดยา ดู ย |
ท่าว | ซวนไป, เซไป, ล้ม |
ทวย | ตาม, ติดตาม |
เทือะ | เถิด, เถอะ, ที, เทอญ |
ธ | |
ธุง | ธง |
น | |
หน่าง | ข่ายดักสัตว์ |
นาว | เนา, เลา, เปนเลา ๆ |
น้ำต้น | คนโทดิน |
ป | |
บำเริน | บำเรอ, จำเริญ |
ใบไร | ใบไทร |
ป | |
ประตูหิ้งน้อย | ประตูเล็กซึ่งมีศาลเทพารักษ์, ประตูช่องกุฎิ |
ปลาฝา | ปลากระเบน |
ปาย | ปลาย, เศษ |
ป่าว, ปกป่าว, ปกเติน | ป่าวร้อง, โฆษนา, บอกกล่าว, บอกเตือน |
ปืนลองชน | ชื่อปืนชนิด ๑ |
ปุ้น, โป้น | พุ้น, โพ้น, โน้น |
แป้น | กระดาน |
แปง | แปลง, สร้าง, แต่ง |
โปดพัง | เปิดพัง, เพิกถอน |
ปง | ปลง, อนุญาต |
ป่อ | ก่อ, สร้าง |
ป๊อย | คำเดียวกับ พอย ดู พ |
ผ | |
ผ่อ | มอง, มองดู |
เผือ | ข้า |
ฝ | |
ฝักฝาง | ฝักเพกา |
พ | |
พึศเพิงกลัว | พิฦกพึ่งกลัว |
แพ้พ่อ | เปนคำพูดกลับ คือ พ่อแพ้, (อย่างใช้ว่า แพ้ฟัน, แพ้ผม) |
พ่อง | พวก, เหล่า |
พอย | พลอย, อัศจรรย์, อนารถ, พิศวง, ปาฏิหาร |
ฟ | |
ฟื้น | แขงเมือง, คือ กลับเปนขึ้น, มีฤทธิมีเดชขึ้น |
ม | |
มะเด็ง | กะดึง, ระฆัง |
มัก | รัก, ปราถนา |
มักว่า | เหมาะว่า, คือว่า |
ม้าง, ม้างเพ | ล้าง, ทำลาย, ทั้งหมด |
หมากทัน | พุดทรา |
หมากป๊าว | มะพร้าว |
มืดตืด | เวลาตั้งแต่ย่ำค่ำไป |
เม็ง | ใช้เปนสร้อยของดิดถี เช่น เพ็งเม็งวันสุกร์ |
ม่วน | เพราะ, ไพเราะ |
เมี้ยน | หมด, สิ้น, ที่สุด, เก็บ ก็ว่า |
เมือ | ไป |
ย | |
ยัง | ซึ่ง, อนึ่ง ใช้เปนคำถามว่า "อะไร" แต่สำเนียงพูดค่อนข้างเปนอักษรสูง คือ "หยัง" |
หยุดยา | เยียวยา, ซ่อมแซม, รักษา |
เยียะ | ทำ |
เยื่อง | อย่าง |
ร | |
รา | ข้า, เรา, ใช้แทนคนจำนวนมากตั้งแต่ ๒ ขึ้นไป |
รวด | เร็ว, รีบ |
เริน | รอ |
ล | |
ลาง | ทาง, (ไม่ใช่ชื่อหนทาง เปนคำต่อ อย่างใช้กันว่า ทางด้านโน้น, ทางด้านนี้) |
หลิด | ลำดับเครือญาติต่อจากเหลน |
ลิด, ลิดเท | ถาง, เกลา, (อย่างลิดไม้) |
หลี้ | ลำดับเครือญาติต่อจากหลิด |
หลี | จริง, จริง ๆ, แท้ |
หลุ | ทะลุ, พัง |
ลุน | หลัง, ภายหลัง |
แล่นศึก | เล่นศึก, รบศึก |
หลอน | ลอบ, แอบ, เบา, สิ่งที่แรกมีขึ้น, สิ่งที่แรกปรากฎ |
ลองตีน | รองตีน, รองท้าว, เกือก |
ลวด | เร็ว, รีบ |
เลิก | ฦก |
แหลว | เหยี่ยว |
ว | |
เวียก | การงานต่าง ๆ |
ส | |
สะเด็น | กระเด็น, ตก |
สตาย, สทาย | ปูนเครื่องก่อสร้างที่ประสมแล้ว |
สะโตก | โต๊ะ, โตก |
สะเอง | สายรัด, สอิ้ง |
สีนาด | ปืนเล็ก |
สุบ | สรวม, ครอบ |
สู | เจ้า, ท่าน |
สู่วัน | ทุกวัน |
สู่คน | ทุกคน |
ส่วย | ฝ่าย, ส่วน |
เสี้ยง | สิ้น |
ห | |
หัน | เห็น |
หั้น | นั้น |
หาง | ชาด, |
ห้าง, ห้างดา | จัดแจง, ตระเตรียม, จัดพร้อม |
หื้อ | ให้ |
อ | |
อะม๊อก | ปืนใหญ่ |
อ้าย | พี่ |
อุบหนวด | ตลับขี้ผึ้ง |
แอ่ว | เที่ยว |
เอื้อน | อยุด |
เอิ้น | เรียก |
อั่ว | ไส้กรอก |
ฮ | |
แฮฺ | แพร, ผ้าแพร |
ฮอด | ถึง |
ฮอม | ลำธาร |
ฮวยมนต์ | ร่ายมนต์, เศก |
ฮำ | ม้วน หรือพับ, แต่ไม่ใช่กิริยา เปนคำแทนชื่อ เช่นเราพูดว่า ผ้าแพร ๑ ม้วน ผ้าขาว ๑ พับ |
ชื่อปีที่ใช้ในหนังสือเล่มนี้
ไจ๊ | ชวด | |
เป๊า | ฉลู | |
ยี่ | ขาล | |
เม้า | เถาะ | |
สี | มะโรง | |
ไซ้ | มะเส็ง | |
ซง้า | มะเมีย | |
เม็ด | มะแม | |
สัน | วอก | |
เล้า | ระกา | |
เสร็จ | จอ | |
ไก | กุญ |
ชื่อศกที่ใช้ในหนังสือเล่มนี้
กาบ | เอกศก | |
ดับ | โทศก | |
รวาย | ตรีศก | |
เมิง | จัตวาศก | |
เบิก | เบญจศก | |
กัด | ฉอศก | |
กด | สัปตศก | |
ลวง | อัฏฐศก | |
เต่า | นพศก | |
กา | สัมฤทธิศก |
วิธีนับปี ทางไทยเหนือเอาศกไว้น่า เช่น ปีชวด เอกศก ใช้ว่า "กาบไจ๊" ปีฉลู โทศก ใช้ว่า "ดับเป๊า" ดังนี้เปนต้น แลใช้นับศึกตามอย่างข้างจีน มิได้รับศกตามจุลศักราช จุลศักราชที่เราใช้กันอยู่ ตัวเลขท้ายตรงกับศกเสมอ เช่น ปี...เอ⟨ก⟩ศก ตัวเลขท้ายจุลศักราชต้องเปน ๑ มิได้เปลี่ยนเปนอื่นเลย ส่วนในหนังสือเล่มนี้ เพราะเหตุที่ใช้นับศกอย่างข้างจีน แลใช้จุลศักราชอย่างไทย ศกจึงมิได้ตรงกับเลขตัวท้ายของจุลศักราช เช่น กาบ... มิได้ตรงกับ ๑