ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 10/ภาคผนวก


คำที่แปลกกับภาษาไทยใต้
กระอูบคำ ผะอบทอง
กั้ง กั้น
กานกุง เปนคำพูดควบกับคำว่า รุ่งเรือง
ก๎วี ราวี
กุมฟุย อุ้ม, กอด
ก่นก้าน พัง, ชำรุด
กองงาย เวลาเช้า ๕ โมง (๕ นาฬิกาก่อนเที่ยง)
กองแลง เวลาบ่าย ๕ โมง (๕ นาฬิกาก่อนเที่ยง)
กวม กรวม, สวม, ครอบ
กวย กระทอ
เกียน พรม
เกิ้ง ฉัตร์, ร่ม
เกากุม ควบคุม
ก้ำ ด้าน, ข้าง, ฝ่าย
ขวัก เชี่ยว, น้ำเชี่ยว
ขา เขา, ใช้แทนคนจำนวนมากตั้งแต่ ๒ ขึ้นไป
ขาง เหล็กกะทะที่ย่อยทำดอกไม้ไฟ
ข๎วี ดอกไม้ไฟชนิดกรวด
แขบคำ ริมขลิบทอง
โขง ประตูป่า, โค้ง, ซุ้ม
ข่ม บังคับ
ข่วง บริเวณ, ลาน, น่าพระลาน, สนาม
เขือ สอง
ไข เปิด
คจา, คชา แพนั่งร้าน, (คือ ไม้ไผ่ผูกเปนห้างขึ้นไปทำการที่สูง)
คีน ส่วน, เปนส่วน
คือ คู
คุ้ม คุม, หมู่บ้านหมู่ ๑, บ้านอยู่ในปกครองอัน ๑
โคบ ควบ, ไล่, ควบม้า
เคียด โกรธ
เค้า ต้น
เคาะลม เกลี้ยกล่อม, แทะโลม, พูดเกาะแกะ
คำ ทองคำ
คำปิว ทองคำเปลว
ง้วย เอี้ยว, สบัด, เหวี่ยง
เงี่ยง แง่, ชะง่อน
จังโก พานแว่นฟ้า
จา เจรจา, พูด, กล่าว
จิม ใกล้
จิง จึง
จุ ถึง, ตลอด, กระทั่ง
จุ้ม แพนก, พวก
แจ่ง เหลี่ยม, มุม, แพร่ง
จน ทน, สู้
จอมแซว เปนคำพูดควบกับคำว่า จอมเขา
จ้อม แคบ
เจี้ย กระดาด
เจียง เดือนยี่
จำโรง ไม้โพธิ์
ชะกิน เสื่อ
เช่น ชั่ว, ชั่ววงษ์
ช้อย เล็ก, สุด, น้อย
เชียงแซ่ เปนคำพูดเสิรมท้ายของคำว่า เวียง
ซ้าย เอนไป
เซิ่ง ซึ่ง
ดา พร้อม, ประดา
ดินกี่ อิฐ
ดอย ภูเขา
ต่า ตะกร้า
ต่าว กลับ
ตื้อ สังขยาเครื่องนับซึ่งเกินกว่าแสนขึ้นไป
ตุ๊ พระสงฆ์
ตูดซ้าย, ทูตซ้าย เวลาราวบ่าย ๑ โมง
ตูบ กระท่อม, ทับ
เต็ง เปนสร้อยของคำว่า "ข่มเหง" เช่นเราพูดว่า "เข่มเหงคะเนงร้าย"
ต้นปูน ต้นกัลปพฤกษ์, ต้นไม้เงิน, ต้นไม้ทอง
ตอง ตรง, ซื่อ
ถบอบ บัว (อย่างเรียกว่า บัวคว่ำ บัวหงาย)
ถาบ ตราบ, ตราบเท่า
แถ เวลาเกือบจะเที่ยง
เถียงไร่ ห้างไร่
ทวาย ทาย, ทำนาย
ทาบผง เปนคำพูดควบกับ หยุดยา ดู
ท่าว ซวนไป, เซไป, ล้ม
ทวย ตาม, ติดตาม
เทือะ เถิด, เถอะ, ที, เทอญ
ธุง ธง
หน่าง ข่ายดักสัตว์
นาว เนา, เลา, เปนเลา ๆ
น้ำต้น คนโทดิน
บำเริน บำเรอ, จำเริญ
ใบไร ใบไทร
ประตูหิ้งน้อย ประตูเล็กซึ่งมีศาลเทพารักษ์, ประตูช่องกุฎิ
ปลาฝา ปลากระเบน
ปาย ปลาย, เศษ
ป่าว, ปกป่าว, ปกเติน ป่าวร้อง, โฆษนา, บอกกล่าว, บอกเตือน
ปืนลองชน ชื่อปืนชนิด ๑
ปุ้น, โป้น พุ้น, โพ้น, โน้น
แป้น กระดาน
แปง แปลง, สร้าง, แต่ง
โปดพัง เปิดพัง, เพิกถอน
ปง ปลง, อนุญาต
ป่อ ก่อ, สร้าง
ป๊อย คำเดียวกับ พอย ดู
ผ่อ มอง, มองดู
เผือ ข้า
ฝักฝาง ฝักเพกา
พึศเพิงกลัว พิฦกพึ่งกลัว
แพ้พ่อ เปนคำพูดกลับ คือ พ่อแพ้, (อย่างใช้ว่า แพ้ฟัน, แพ้ผม)
พ่อง พวก, เหล่า
พอย พลอย, อัศจรรย์, อนารถ, พิศวง, ปาฏิหาร
ฟื้น แขงเมือง, คือ กลับเปนขึ้น, มีฤทธิมีเดชขึ้น
มะเด็ง กะดึง, ระฆัง
มัก รัก, ปราถนา
มักว่า เหมาะว่า, คือว่า
ม้าง, ม้างเพ ล้าง, ทำลาย, ทั้งหมด
หมากทัน พุดทรา
หมากป๊าว มะพร้าว
มืดตืด เวลาตั้งแต่ย่ำค่ำไป
เม็ง ใช้เปนสร้อยของดิดถี เช่น เพ็งเม็งวันสุกร์
ม่วน เพราะ, ไพเราะ
เมี้ยน หมด, สิ้น, ที่สุด, เก็บ ก็ว่า
เมือ ไป
ยัง ซึ่ง, อนึ่ง ใช้เปนคำถามว่า "อะไร" แต่สำเนียงพูดค่อนข้างเปนอักษรสูง คือ "หยัง"
หยุดยา เยียวยา, ซ่อมแซม, รักษา
เยียะ ทำ
เยื่อง อย่าง
รา ข้า, เรา, ใช้แทนคนจำนวนมากตั้งแต่ ๒ ขึ้นไป
รวด เร็ว, รีบ
เริน รอ
ลาง ทาง, (ไม่ใช่ชื่อหนทาง เปนคำต่อ อย่างใช้กันว่า ทางด้านโน้น, ทางด้านนี้)
หลิด ลำดับเครือญาติต่อจากเหลน
ลิด, ลิดเท ถาง, เกลา, (อย่างลิดไม้)
หลี้ ลำดับเครือญาติต่อจากหลิด
หลี จริง, จริง ๆ, แท้
หลุ ทะลุ, พัง
ลุน หลัง, ภายหลัง
แล่นศึก เล่นศึก, รบศึก
หลอน ลอบ, แอบ, เบา, สิ่งที่แรกมีขึ้น, สิ่งที่แรกปรากฎ
ลองตีน รองตีน, รองท้าว, เกือก
ลวด เร็ว, รีบ
เลิก ฦก
แหลว เหยี่ยว
เวียก การงานต่าง ๆ
สะเด็น กระเด็น, ตก
สตาย, สทาย ปูนเครื่องก่อสร้างที่ประสมแล้ว
สะโตก โต๊ะ, โตก
สะเอง สายรัด, สอิ้ง
สีนาด ปืนเล็ก
สุบ สรวม, ครอบ
สู เจ้า, ท่าน
สู่วัน ทุกวัน
สู่คน ทุกคน
ส่วย ฝ่าย, ส่วน
เสี้ยง สิ้น
หัน เห็น
หั้น นั้น
หาง ชาด,
ห้าง, ห้างดา จัดแจง, ตระเตรียม, จัดพร้อม
หื้อ ให้
อะม๊อก ปืนใหญ่
อ้าย พี่
อุบหนวด ตลับขี้ผึ้ง
แอ่ว เที่ยว
เอื้อน อยุด
เอิ้น เรียก
อั่ว ไส้กรอก
แฮฺ แพร, ผ้าแพร
ฮอด ถึง
ฮอม ลำธาร
ฮวยมนต์ ร่ายมนต์, เศก
ฮำ ม้วน หรือพับ, แต่ไม่ใช่กิริยา เปนคำแทนชื่อ เช่นเราพูดว่า ผ้าแพร ๑ ม้วน ผ้าขาว ๑ พับ

ชื่อปีที่ใช้ในหนังสือเล่มนี้
ไจ๊ ชวด
เป๊า ฉลู
ยี่ ขาล
เม้า เถาะ
สี มะโรง
ไซ้ มะเส็ง
ซง้า มะเมีย
เม็ด มะแม
สัน วอก
เล้า ระกา
เสร็จ จอ
ไก กุญ
ชื่อศกที่ใช้ในหนังสือเล่มนี้
กาบ เอกศก
ดับ โทศก
รวาย ตรีศก
เมิง จัตวาศก
เบิก เบญจศก
กัด ฉอศก
กด สัปตศก
ลวง อัฏฐศก
เต่า นพศก
กา สัมฤทธิศก

วิธีนับปี ทางไทยเหนือเอาศกไว้น่า เช่น ปีชวด เอกศก ใช้ว่า "กาบไจ๊" ปีฉลู โทศก ใช้ว่า "ดับเป๊า" ดังนี้เปนต้น แลใช้นับศึกตามอย่างข้างจีน มิได้รับศกตามจุลศักราช จุลศักราชที่เราใช้กันอยู่ ตัวเลขท้ายตรงกับศกเสมอ เช่น ปี...เอศก ตัวเลขท้ายจุลศักราชต้องเปน มิได้เปลี่ยนเปนอื่นเลย ส่วนในหนังสือเล่มนี้ เพราะเหตุที่ใช้นับศกอย่างข้างจีน แลใช้จุลศักราชอย่างไทย ศกจึงมิได้ตรงกับเลขตัวท้ายของจุลศักราช เช่น กาบ... มิได้ตรงกับ