ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 63/เรื่องที่ 3/ส่วนที่ 1
- ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์
พิจารณาเนื้อความตามที่กล่าวในเพลงยาวบทนี้ มีคำพยากรณ์มาแต่ก่อนว่า กรุงศรีอยุธยาจะสมบูรณ์พูลสุขเป็นอย่างเลิศล้นจนศักราชได้ ๒,๐๐๐ ปี พ้นนั้นไปจะ "เกิดเข็ญเป็นมหัศจรรย์ ๑๖ ประการ" "เหตุด้วยพระมหากษัตริย์ไม่ทรงทศพิธราชธรรม" บ้านเมืองก็จะมีเภทภัยต่าง ๆ ที่สุดถึงฆ่าฟันกันตาย จนกรุงศรีอยุธยาสูญไปตลอดอายุพระพุทธศาสนา ๕,๐๐๐ ปี ว่า มีคำพยากรณ์อยู่แล้วดังกล่าวมานี้ มาในสมัยหนึ่ง เมื่อกรุงศรีอยุธยายังเป็นราชธานีอยู่นั้น ผู้แต่งเพลงยาวบทนี้สังเกตเห็นเกิดวิปริตต่าง ๆ ตาม
| "ในลักษณทำนายไว้บ่อห่อนผิด | เมื่อวินิจพิศดูก็เห็นสม" |
เกรงว่า จะเข้ายุคเข็ญตามคำพยากรณ์ จึงแต่งเพลงยาวบทนี้ด้วยความอาลัยกรุงศรีอยุธยา ลงท้ายว่า
| "กรุงศรีอยุธยาเขษมสุข | แสนสนุกยิ่งล้ำเมืองสวรรค์ | |
| จะเป็นเมืองแพศยาอาธรรม์ | นับวันแต่จะเสื่อมสูญเอย" |
ตามความในเพลงยาว พึงเห็นได้ว่า ผู้แต่งเพลงยาวบทนี้เป็นแต่อ้างตามคำพยากรณ์ที่มีอยู่แล้ว หาได้เป็นผู้พยากรณ์ไม่ จึงเกิดปัญหาเป็นข้อต้นว่า ใครเป็นผู้พยากรณ์ วิสัชนาข้อนี้มีเค้าเงื่อนอยู่ในหนังสือเก่าเรียกว่า "มหาสุบินชาดก" (ซึ่งหอพระสมุดพิมพ์ไว้ในหนังสือนิบาตชาดก เล่ม ๒ หน้า ๑๗๒) เนื้อความในชาดกนั้นว่า คืนหนึ่ง พระเจ้าปะเสนทิ ซึ่งครองประเทศโกศลอยู่ณเมืองสาวัตถีเป็นราชธานี ทรงพระสุบินนิมิตอย่างแปลกประหลาด ๑๖ ข้อ (จำนวนตรงกันกับในเพลงยาว) เกิดหวาดหวั่นพระราชหฤทัย ตรัสให้พวกพราหมณ์พยากรณ์ พวกพราหมณ์ว่า พระสุบินนั้นร้ายนัก เป็นนิมิตที่จะเกิดภัยอันตรายใหญ่หลวง ทูลแนะนำให้ทำพิธีบูชายัญป้องกันภยันตราย แต่นางมัลลิกา มเหษี เห็นว่า พิธีบูชายัญนั้นต้องฆ่าสัตว์ตัดชีวิต จะกลับเป็นบาปกรรม ทูลขอให้พระเจ้าปะเสนทิไปทูลถามพระพุทธเจ้าให้ทรงพยากรณ์เสียก่อน เมื่อพระเจ้าปะเสนทิไปทูลถาม พระพุทธองค์ตรัสตอบว่า พระสุบิน ๑๖ ข้อนั้นสังหรเหตุร้ายจริง แต่เหตุร้ายเหล่านั้นจะยังไม่เกิดในรัชกาลของพระเจ้าปะเสนทิและในพุทธกาล จะเกิดต่อเบื้องหน้าเมื่อพระมหากษัตริย์ไม่อยู่ในราชธรรม และมนุษย์ทั้งหลายทิ้งกุศลสุจริต จึงจะถึงยุคเข็ญ นิมิตร้ายในพระสุบินหามีภัยอันตรายแก่พระองค์อย่างไรไม่ พระเจ้าปะเสนทิได้ทรงฟังพระพุทธฎีกา ก็สิ้นพระวิตก ทูลขอให้พระพุทธองค์ทรงพยากรณ์นิมิต ๑๖ ข้อนั้นต่อไป พระพุทธองค์จึงทรงพยากรณ์ทีละข้อ แต่จะคัดพุทธพยากรณ์มาแสดงโดยพิศดาร จะยืดยาวนัก จะกล่าวแต่ ๒ ข้อซึ่งใกล้อย่างยิ่งกับที่กล่าวในเพลงยาวว่า
| "กระเบื้องจะเฟื่องฟูลอย | น้ำเต้าอันลอยจะถอยจม" |
ในพระสุบินข้อ ๑๒ ว่า พระเจ้าปะเสนทิทอดพระเนตรเห็น "น้ำเต้าเปล่า" (คือ ที่รวงเอาเยื่อข้างในออก เหลือแต่เปลือกสำหรับใช้ตักน้ำ) อันลอยน้ำเป็นธรรมดา กลับจมลงไปอยู่กับพื้นที่ข้างใต้น้ำ ข้อนี้ พระพุทธองค์ทรงพยากรณ์ว่า เมื่อถึงยุคเข็ญนั้น พระมหากษัตริย์จะชุบเลี้ยงคนแต่เสเพล เปรียบเหมือนลูกน้ำเต้าเปล่าอันได้แต่ลอยตามสายน้ำ ตั้งเป็นผู้หลักผู้ใหญ่ในราชการ เปรียบดังน้ำเต้าเปล่าจมลงไปเป็นภาคพื้นใต้น้ำ
ในพระสุบินข้อ ๑๓ ว่า พระเจ้าปะเสนทิได้ทอดพระเนตรเห็นหินก้อนใหญ่สักเท่าเรือน (ในเพลงยาวว่า กระเบื้อง) ลอยขึ้นมาอยู่บนหลังน้ำ พุทธพยากรณ์ข้อนี้ก็อย่างเดียวกับข้อก่อน แต่กลับกันว่า ผู้ทรงคุณเป็นหลักฐานมั่นคง เปรียบเหมือนหินดานที่เป็นพื้นของลำน้ำ เมื่อถึงยุคเข็ญ จะสิ้นวาสนา ต้องเที่ยวซัดเซเร่เร่อน เปรียบเหมือนกับหินกลับลอยตามกระแสน้ำ
นอกจาก ๒ ข้อนี้ เหตุร้ายต่าง ๆ ที่ในพุทธพยากรณ์ว่า จะเกิดในยุคเข็ญ ก็เป็นเค้าเดียวกับที่กล่าวในเพลงยาว เห็นได้ชัดว่า ผู้แต่งคำพยากรณ์กรุงศรีอยุธยาเอาความในมหาสุบินชาดกมาแต่ง แต่มีผิดกันเป็นข้อสำคัญอยู่ ๒ แห่ง แห่ง ๑ ในมหาสุบินชาดก พระพุทธเจ้ามิได้ทรงพยากรณ์ว่า ยุคเข็ญนั้นจะเกิดในประเทศใด เป็นแต่ว่า จะเกิดเพราะพระราชาไม่อยู่ในราชธรรม แต่ในคำพยากรณ์เจาะจงว่า จะเกิดณกรุงศรีอยุทธา อิกแห่ง ๑ ในพระพุทธพยากรณ์มิได้กล่าวว่า ยุคเข็ญจะเกิดเมื่อใด เป็นแต่ว่า ยังอีกช้านานในภายหน้า แต่ในคำพยากรณ์กรุงศรีอยุธยาอ้างว่า จะเกิดยุคเข็ญเมื่อศักราชได้ ๒๐๐๐ ปี จึงเป็นปัญหาเกิดขึ้นอีกข้อ ๑ ว่า "ศักราชอันใด" ถ้าหมายว่า พุทธศักราช กรุงศรีอยุธยาสร้างเมื่อ พ.ศ. ๑๘๙๓ ครบ ๒,๐๐๐ ปีในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ กรุงศรีอยุธยาก็จะสมบูรณ์พูลสุขอยู่เพียง ๑๐๗ ปี แล้วก็เข้ายุคเข็ญมาก่อนแต่งเพลงยาวบทนี้ตั้ง ๑๐๐ ปีแล้ว ที่ผู้แต่งเพลงยาวเพิ่งหวั่นหวาดว่า จะถึงยุคเข็ญ ก็ส่อให้เห็นว่า มิใช่พุทธศักราช หรือจะหมายว่า มหาศักราช ซึ่งตั้งภายหลังพุทธศักราช ๖๒๑ ปี ถ้าเช่นนั้น เมื่อคำณวนดูใน พ.ศ. ๒๔๗๙ (ปีที่เขียนคำวิจารณ์) นี้ มหาศักราชได้ ๑,๘๕๘ ปี ยังอีก ๑๔๒ ปีจึงจะครบ ๒,๐๐๐ เข้าเขตต์ยุคเข็ญที่พยากรณ์ ถ้าหมายความว่า จุลศักราช ยังยิ่งช้าออกไปอีกมาก เพราะจุลศักราชตั้งภายหลังพุทธศักราชถึง ๑,๑๘๑ ปี ต่ออีก ๗๐๒ ปี (พ.ศ. ๓๑๘๑) จุลศักราชจึงจะครบ ๒,๐๐๐ ศักราช ๒,๐๐๐ ที่บอกไว้ ดูไม่เข้ากับเรื่องที่กล่าวในเพลงยาวทีเดียว ชวนให้สงสัยต่อไปถึงข้อที่อ้างว่า มีคำพยากรณ์กรุงศรีอยุธยาอยู่แต่ก่อน ที่จริงน่าจะเป็นด้วยคนชอบเอาพุทธพยากรณ์ในมหาสุบินชาดกมาเปรียบในเวลาเมื่อเห็นอะไรวิปริตผิดนิยม เกิดเป็นภาษิตก่อน แล้วจึงเลยเลือนไปเข้าใจกันว่า เป็นคำพยากรณ์สำหรับพระนครศรีอยุธยา ผู้แต่งเพลงยาวนี้ จะเป็นพระเจ้าแผ่นดินก็ตาม หรือมิใช่พระเจ้าแผ่นดินก็ตาม น่าจะปรารภความวิปริตอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นในสมัยนั้น จึงแต่งเพลงยาวบทนี้ด้วยกลุ้มใจ บางทีจะเอาศักราช ๒,๐๐๐ อันตั้งใจว่า จุลศักราช เขียนลง เพื่อจะมิให้คนทั้งหลายตกใจว่า ถึงยุคเข็ญแล้ว เมื่อเวลาแต่งเพลงยาวนั้น เห็นจะมิใคร่มีใครถือว่า สลักสำคัญ มาจนเมื่อเสียพระนครศรีอยุธยา จึงเกิดเห็นสมดังพยากรณ์ เพลงยาวบทนนี้ก็เลยศักดิ์สิทธิ์ขึ้น พวกไทยที่ตกไปเมืองพะม่าก็เห็นเช่นนั้น จึงเอาไปอวดอ้างพะม่าว่า พระเจ้าเสือทรงสามารถเห็นการในอนาคตห่างไกล ฝ่ายพวกไทยที่อยู่ในประเทศสยาม เมื่อเห็นพระนครศรีอยุธยาเป็นเมืองร้าง ก็เห็นว่า สมคำพยากรณ์เช่นเดียวกันโดยมาก ที่เรียกเพลงยาวบทนี้ว่า "เพลงยาวพุทธทำนาย" ก็มี จำกันได้แพร่หลายแต่คนละเล็กละน้อย ดูเหมือนจำได้โดยมากแต่ตรงว่า "กระเบื้องจะเฟื่องฟูลอย น้ำเต้าอันลอยจะถอยจม" ครั้นเมื่อถามข้าราชการครั้งกรุงศรีอยุธยามที่ยังมีตัวอยู่ (เข้าใจว่า เมื่อแรกสร้างพระนครอมรรัตนโกสินทร) ในรัชกาลที่ ๑ ถึงแผนที่พระนครศรีอยุธยา มีผู้จำเพลงยาวพยากรณ์นี้ได้ตลอดบท (อย่างกะพร่องกะแพร่ง) จึงให้จดลงไว้ข้างต้นสมุดเรื่องกรุงศรีอยุธยา สันนิษฐานว่า เรื่อตำนานของเพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยาจะเป็นดังกล่าวมา
| ๏[1] จะกล่าวถึงกรุงศรีอยุทยา | ||
| เป็นกรุงรัตนราชพระศาสนา | มหาดิเรกอันเลิศล้น | |
| เป็นที่ปรากฎิ์รจนา | สรรเสริญอยุทยาทุกแห่งหน | |
| ทุกบุรียสีมามณฑล | จบสกลลูกค้าวานิจ | |
| ทุกประเทศสิบสองภาษา | ย่อมมาพึ่งกรุงศรีอยุทยาเป็นอัคะนิด | |
| ประชาราษฎร์ปราศจากไภยพิศม์ | ทั้งความพิกลจริตแลความทุกข์ | |
| ฝ่ายองค์พระบรมราชา | ครองขันทสิมาเป็นศุข | |
| ด้วยพระกฤษฎีกาทำนุก | จึ่งอยู่เย็นเป็นศุขสวัสดี | |
| เป็นที่อาไศรยแก่มนุษย์ในใต้หล้า | เป็นที่อาไศรยแก่เทวาทุกราศรี | |
| ทุกนิกรนรชนมนตรี | คะหะบดีชีพราหมณพฤฒา | |
| ประดุจดั่งศาลาอาไศรย | ดั่งหนึ่งร่มพระไทรอันษาขา | |
| ประดุจหนึ่งแม่น้ำพระคงคา | เป็นที่สิเนหาเมื่อกันดาน | |
| ด้วยพระเดชเดชาอานุภาพ | อาจปราบไภรีทุกทิศาน | |
| ทุกประเทศเขตขันท์บันดาน | แต่งเครื่องบัณาการมานอบนบ | |
| กรุงศรีอยุทยานั้นสมบูรณ์ | เพิ่มพูญด้วยพระเกรียศคะจรจบ | |
| อุดมบรมศุขทั้งแผ่นภิภพ | จนคำรบศักราชได้สองพัน | |
| คราทีนั้นฝูงสัตว์ทั้งหลาย | จะเกิดความอันตรายเป็นแม่นมั่น | |
| ด้วยพระมหากษัตริย์มิได้ทรงทศมิตราชธรรม์ | จึงเกิดเข็ญเป็นมหัศจรรย์สิบหกประการ | |
| คือเดือนดาวดินฟ้าจะอาเพด | อุบัติเหตุเกิดทั่วทุกทีศาน | |
| มหาเมฆจะลุกเป็นเพลีงกาล | เกิดนิมิตพิศดานทุกบ้านเมือง | |
| พระคงคาจะแดงเดือดดั่งเลือดนก | อกแผ่นดินเป็นบ้าฟ้าจะเหลือง | |
| ผีป่าก็จะวิ่งเข้าสิงเมือง | ผีเมืองนั้นจะออกไปอยู่ไพร | |
| พระเสื้อเมืองจะเอาตัวหนี | พระกาลกุลีจะเข้ามาเป็นไส้ | |
| พระธรณีจะตีอกให้ | อกพระกาลจะไหม้อยู่เกรียมกรม | |
| ในลักษณะทำนายไว้บ่อห่อนผิด | เมื่อวินิศพิศดูก็เห็นสม | |
| มิใช่เทศกาลร้อนก็ร้อนระงม | มิใช่เทศกาลลมลมก็พัด | |
| มิใช่เทศกาลหนาวก็หนาวพ้น | มิใช่เทศกาลฝนฝนก็อุบัติ | |
| ทุกต้นไม้หย่อมหญ้าสารพัด | เกิดวิบัตินานาทั่วสากล | |
| เทวดาซึ่งรักษาพระศาสนา | จะรักษาแต่คนฝ่ายอกุศล | |
| สัปรุษย์จะแพ้แก่ทระชน | มิศตนจะฆ่าซึ่งความรัก | |
| ภรรยาจะฆ่าซึ่งคุณผัว | คนชั่วจะมล้างผู้มีศักดิ์ | |
| ลูกสิทธิ์จะสู้ครูพัก | จะหาญหักผู้ใหญ่ให้เป็นน้อย | |
| ผู้มีศีลจะเสียซึ่งอำนาจ | นักปราชญ์จะตกต่ำต้อย | |
| กระเบื้องจะเฟื่องฟูลอย | น้ำเต้าอันลอยนั้นจะถอยจม | |
| ผู้มีตระกูลจะสูญเผ่า | เพราะจันทานมันเข้ามาเสพสม | |
| ผู้มีศีลนั้นจะเสียซึ่งอารมณ์ | เพราะสมัคสมาคมด้วยมารยา | |
| พระมหากษัตรจะเสื่อมสิงหนาท | ประเทศราชจะเสื่อมซึ่งยศถา | |
| อาสัจจะเลื่องฦๅชา | พระธรรมาจะตกฦกลับ | |
| ผู้กล้าจะเสื่อมใจหาน | จะสาบสูญวิชาการทั้งปวงสรรพ | |
| ผู้มีสินจะถอยจากทรัพย์ | สัปรุษย์จะอับซึ่งน้ำใจ | |
| ทั้งอายุศม์จะถอยเคลื่อนจากเดือนปี | ประเวณีจะแปรปรวนตามวิไส | |
| ทั้งพืชแผ่นดีนจะผ่อนไป | ผลหมากรากไม้จะถอยรศ | |
| ทั้งแพศพรรว่านยาก็อาเพด | เคยเป็นคุณวิเศศก็เสื่อมหมด | |
| จวงจันทร์พรรไม้อันหอมรศ | จะถอยถดไปตามประเพณี | |
| ทั้งเข้าก็จะยากหมากจะแพง | สารพันจะแห้งแล้งเป็นถ้วนถี่ | |
| จะบังเกีดทรพิศม์มิคสัญญี | ฝูงผีจะวิ่งเข้าปลอมคน | |
| กรุงประเทศราชธานี | จะเกีดการกุลีทุกแห่งหน | |
| จะอ้างว้างอกใจทั้งไพร่พล | จะสาละวนทั่วโลกหญิงชาย | |
| จะร้อนอกสมณาประชาราช | จะเกีดเข็ญเป็นอุบาทว์นั้นมากหลาย | |
| จะรบราฆ่าฟันกันวุ่นวาย | ฝูงคนจะล้มตายลงเป็นเบือ | |
| ทางน้ำก็จะแห้งเป็นทางบก | เวียงวังก็จะรกเป็นป่าเสือ | |
| แต่สิงห์สารสัตว์เนื้อเบื้อ | นั้นจะหลงหลอเหลือในแผ่นดิน | |
| ทั้งผู้คนสาระพัดสัตว์ทั้งหลาย | จะสาบสูญล้มตายเสียหมดสิ้น | |
| ด้วยพระกาลจะมาผลานแผ่นดิน | จะสูญสิ้นการนะรงสงคราม | |
| กรุงศรีอยุทยาจะสูญแล้ว | จะลับรัดสมีแก้วเจ้าทั้งสาม | |
| ไปจนคำรบปีเดือนคืนยาม | จนสิ้นนามศักราชห้าพัน | |
| กรุงศรีอยุทยาเขษมศุข | แสนสนุกนิ์ยิ่งล้ำเมืองสวรรค์ | |
| จะเป็นเมืองแพศยาอาทัน | นับวันจะเสื่อมสูญเอย ฯ | |
- ↑ ในคำให้การชาวกรุงเก่าว่า เป็นคำพยากรณ์ของสมเด็จพระสุริเยนทราธิบดี (พระพุทธเจ้าเสือ) แต่เป็นคำร้อยแก้วและเนื้อความสั้นกว่า ทีพะม่าจะแปลจากภาษาไทยไม่ได้ตลอด