ประชุมโคลงโลกนิติ/๐๐๖
หน้า ๗๐-๗๑
๖.
ตคฺครญฺจ ปลาเสน | โย นโร อุปนยฺหติ | |
ปตฺตาปิ สุรภี วายฺติ | เอวํ ธีรูปเสวนา[ก] | |
โลกนิติ |
ก. ใบพ้อคนห่อหุ้ม | กฤษณา | |
หอมระรวยไปมา | ทั่วผู้ |
คือคนหมู่เมธา | แสวงเสพ กันนา | |
อาจเจริญความรู้ | เฟื่องฟุ้งหอมขจร | |
สำนวนเก่า |
ข. ใบไม้ชนห่อหุ้ม | กฤษณา | |
ใบอบรสคันธา | กลิ่นเกลี้ยง |
ดุจเสพทวยเมธา | เธียรภาพ | |
พลอยล่องลอยกลิ่นเพี้ยง | เฟื่องฟ้าสรรเสริญ | |
สำนวนเก่า |
ค. ชนใดเด็ดหญ้าห่อ | กฤษณา | |
อีกสรรพคนธา | กลิ่นฟุ้ง |
อายอบกลิ่นหญ้าคา | ชูชื่น นะพ่อ | |
เสพปราชญ์ธรรมโรจน์รุ้ง | รสแท้เทียมเสนอ | |
สำนวนเก่า |
ง. ใบพ้อพันห่อหุ้ม | กฤษณา | |
หอมระรวยรสพา | เพริศด้วย |
คือคนเสพเสน่หา | นักปราชญ์ | |
ความสุขซาบฤๅม้วย | ดุจไม้กลิ่นหอม | |
สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร |
เชิงอรรถ
แก้ไขก คาถาหมายเลข ๖ ตรงกับใน โลกนีติ ร., ธรรมนีติ ร. และ สุตวัฑฒนนีติ ร. แต่เขียนต่างไปบ้าง คือ
- ตคฺครญฺจ – ธรรมนีติ ร., กรมศิลปากร (๒๔๙๐) ใช้ ตครญฺจ; สุตวัฑฒนนีติ ร. ใช้ ตคํรว
- สุรภี วายฺติ – ธรรมนีติ ร. ใช้ คนฺธํ วายนฺติ
บทอธิบายศัพท์
แก้ไข- ใบพ้อ – ใบต้นกะพ้อ เป็นต้นปาล์มชนิดหนึ่ง แต่ในคาถา ปลาเสน แปลว่า ทองกวาว
- กฤษณา – ส่วนของเนื้อไม้ซึ่งมีสีดำ เกิดเมื่อต้นไม้มีบาดแผล กลิ่นหอม ใช้ทำยาได้ แต่ในคาถา ตคฺครญฺจ คือ พุดจีบหรือพุดสวน (ดังนั้น บาทแรกหากแปลตามคาถาก็น่าจะเป็น ใบทองกวาวห่อดอกพุดจีบหรือพุดสวน)
- คันธา – คันธะ คือ กลิ่นหอม
- ฤๅม้วย – ไม่จาง ไม่หมด ไม่สิ้นไป