บันทึกรับสั่งฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประทานหม่อมราชวงศ์สุมนชาติ สวัสดิกุล/เรื่อง 16
เหตุที่จะทรงเล่าเรื่องนี้ เนื่องมาจากทรงปรารภเรื่องการทำฝิ่นว่า เมืองเชียงตุงเป็นเมืองฝิ่น และฝิ่นเมืองเชียงตุงนั้นเข้ามาเมืองไทยช้านานแล้ว
เมืองเชียงตุงนั้น อาณาเขตต์ตกลำน้ำสาลวินทางตะวันตกด้านหนึ่ง ตกลำน้ำโขงทางตะวันออกด้านหนึ่ง แต่พื้นเมืองเป็นเทือกภูเขาเรียงกันไปทั้งนั้น ไม่ใคร่มีที่ราบสำหรับทำนา ในหนังสือเรื่อง เมืองพะม่า ของ สก๊อท ว่า เมืองเชียงตุงมีสินค้าที่เกิดขึ้นสำหรับขายนอกประเทศ ที่เป็นสิ่งสำคัญมีสามสิ่ง คือ ฝ้าย ขายไปทางเมืองจีน ไม้ขอนสัก ขายไปทางเมืองขึ้นของฝรั่งเศสลำน้ำโขง และฝิ่น ขายมาทางสยาม จำนวนเงินรายได้ของเชียงตุงราวปีละ ๑๐๐,๐๐๐ รูปีย์เศษ ต้องเสียส่วยแก่อังกฤษปีละ ๑๐,๐๐๐ รูปีย์
เมื่อสมัยสันนิบาตชาติประสงค์จะจำกัดฝิ่น อังกฤษไปว่า เจ้าฟ้าเชียงตุงจะให้เลิกปลูกฝิ่นในเขตต์ของเมืองเชียงตุง เจ้าฟ้าเชียงตุงร้องทุกข์ว่า ถ้าห้ามปลูกฝิ่นในเขตต์ของเมืองเชียงตุงแล้ว ราษฎรก็จะพากันเดือดร้อนไปด้วย ไม่มีทางทำมาหากินเหมือนแต่ก่อน เงินรายได้สำหรับใช้ในการบ้านเมืองก็ตกต่ำขาดแคลน จะเอาเงินที่ไหนไปเสียส่วย อังกฤษเห็นอก จึงผ่อนผันยอมให้ชาวเมืองเชียงตุงปลูกฝิ่น แต่เอาสัญญาว่า ให้ขายกันแต่ในพื้นเมือง มิให้ส่งฝิ่นไปขายในแดนพะม่าหรือประเทศอื่น แต่การห้ามนนไม่เป็นได้จริง เพราะพวกค้าฝิ่นเถื่อนทั้งในเมืองไทยและเมืองพะม่าพากันลอบไปซื้อ ใครซื้อ ชาวเมืองเชียงตุงก็ยอมขายให้ ด้วยถือว่า ขายแต่ในอาณาเขตต์ของเชียงตุงตามที่ได้ตกลงทำสัญญาไว้กับอังกฤษ การที่ผู้ซื้อจะเอาฝิ่นไปที่ไหนไม่ใช่ธุระของเมืองเชียงตุง มูลมีมาเช่นนี้ พวกพ่อค้าฝิ่นเถื่อนจึงไปซื้อฝิ่นเมืองเชียงตุงเข้ามาขายในเมืองไทยเนือง ๆ