ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 2 (2457)/คำนำ
สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนารถ พระบรมราชชนนีพระพันปีหลวง มีพระราชประสงค์จะทรงพิมพ์หนังสือช่วยงานศพฟักทองราชินิกูลในรัชกาลที่ ๕ ซึ่งเปนภรรยาพระยาจ่าแสนบดี (เดช) มีพระราชเสาวนีดำรัสสั่งให้กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณเลือกหาเรื่องหนังสือซึ่งจะพิมพ์แจกในงานศพ กรรมการได้รวบรวมพงษาวดารเกร็ดเรื่องต่าง ๆ ซึ่งมีต้นฉบับอยู่ในหอพระสมุดวชิรญาณพิมพ์เปนภาคที่ ๒ พิมพ์อิกภาค ๑ ด้วยหนังสือพงษาวดารเกร็ดมีมาก จะพิมพ์เรื่องใดแต่เรื่องเดียวก็น้อยไป จะรวบรวมพิมพ์คราวเดียวให้หมด หนังสือก็มาก แลหอพระสมุดก็หาได้ใหม่อยู่เสมอ จึงได้ตกลงว่า จะรวมพิมพ์ไปเปนภาค ๆ ได้รวมพิมพ์ภาคที่ ๑ ไปส่วน ๑ แล้ว เล่มนี้เปนภาคที่ ๒ เลือกเฉภาะพงษาวดารเกร็ดหัวเมืองที่เกี่ยวทางปักษ์ใต้ฝ่ายตวันตก คือ
๑เรื่องตั้งเจ้าพระยานครศรีธรรมราช เปนแบบแผนราชการตั้งแต่ครั้งกรุงเก่ามาในเรื่องตั้งเจ้าพระยานครศรีธรรมราช เปนหนังสือในทางราชการ นับว่า เปนหนังสือดีเรื่อง ๑
๒พงษาวดารเมืองถลาง หนังสือเรื่องนี้เปนคำให้การ ดูเหมือนจะจดในรัชกาลที่ ๕ กล่าวด้วยเรื่องราวเมืองถลาง คือ เกาะภูเก็จ หนังสือเรื่องนี้หอพระสมุดได้มาจากมณฑลภูเก็จ
๓พงษาวดารเมืองไทรบุรี
๔พงษาวดารเมืองตรังกานู
๕พงษาวดารเมืองกลันตัน
หนังสือพงษาวดารเหล่านี้ดูเหมือนจะได้แต่งขึ้นในรัชกาลที่ ๔ จะมีเพิ่มเติมในรัชกาลที่ ๕ บ้าง รวมพงษาวดารเกร็ดเปน ๕ เรื่อง ซึ่งเห็นว่า พอควรเข้าเล่มเปนของพระราชทานแจกในงานศพฟักทองราชินิกูลได้ ได้นำความกราบบังคมทูลแด่สมเด็จพระบรมราชินีนารถ พระบรมราชชนนี ก็ทรงพระราชดำริห์เห็นชอบด้วย จึงได้ให้พิมพ์หนังสือเล่มนี้ แต่ส่วนประวัติของฟักทองนั้น เจ้าภาพรับเปนธุระเรียง ไม่เกี่ยวแก่กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณ
- หอพระสมุดวชิรญาณ
- วันที่ ๒๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๕๗
.svg)