พระกวีนิพนธ์ฯ/เรื่อง 2
สารบัญ
คำอธิบาย ในสมัยออกหนังสือวชิรญาณของหอพระสมุดฯ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชชกาลที่ 5 พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ทั้งฝ่ายหน้าฝ่ายใน และข้าราชการ (ต้นฉบับตรงนี้อ่านไม่ออก) โคลงกลอนและเรื่องราว (ต้นฉบับตรงนี้อ่านไม่ออก)
| ความรู้เป็นเพื่อนได้ | ในยาม เปลี่ยวนา | |
| เป็นเครื่องอาภรณ์คราว | พูดโต้ | |
| เป็นเราเมื่อคิดความ | ควรตัด สินแฮ | |
| เป็นทรัพย์ทุกเพล้โพล้ | พรุ่งงาย ฯ | |
| โกงเกลียดความรู้ขัด | คอยตน นะพ่อ | |
| ซื่อชอบชมบ่วาย | อยากได้ | |
| ฉลาดอาจช่วงใช้ดล | ประโยชน์ ปวงแล | |
| เกียจเก็บความรู้ไว้ | ป่วยการ ฯ | |
| รู้ เรียนคุ้มแท้โทษ | ทางหลง ลืมแฮ | |
| รู้ อ่านกันวิจารณ์ | ผิดพลั้ง | |
| รู้ เลขหลีกโง่งง | ทรัพย์สาป สูญเนอ | |
| รู้ ประพฤติพ้นทั้ง | ทุกข์ภัย ฯ |
วชิรญาณ เล่ม 1 แผ่น 32 วัน 7 เดือน 9 แรม 14 ค่ำ ปีจอ อัฐศก 1248 หน้า 353.
| รู้ เรื่องรักอย่าได้ | ดูเบา | |
| รัก นักมักจักเมา | มืดกลุ้ม | |
| จัก รักเร่งดูเอา | ชั่วอย่า คบแฮ | |
| ดี บ่ชั่วพัวหุ้ม | จึ่งให้รักกัน ฯ | |
| บรรณารักษ์ | ||
วชิรญาณ เล่ม 2 แผ่น 28 วัน 6 เดือน 6 ขึ้น 16 ค่ำ ปีกุน นพศก 1249 หน้า 219.
17 พงศาวดาร
| คัมภีร์พิทยพากย์พร้อง | พงศา วดารเฮย | |
| ไสยศาสตร์พุทธสาสนา | นิเทศทั้ง | |
| ตำนานรัฐวรรา | ชประวัติ วงศ์แฮ | |
| คดีดึกดำบรรพ์ตั้ง | ตลอดเบื้องปัจจุบัน | |
| กรมสมเด็จพระเจ้า | บรมวงศ์ เธอเอย | |
| เพ็ญพระพิริยภาพทรง | รอบรู้ | |
| ทุกพากย์พิพิธพง | ศาวะ ดารนา | |
| นับว่าอาจารย์ผู้ | อื่นได้ในสยาม |
วชิรญาณ เล่ม 9 แผ่นที่ 24 วันพฤหัสที่ 12 เดือน เมย. ร.ศ. 133 หน้า 288 แก้โคลงกระทู้ บทที่ 20 รางวัลที่ 3 เอ. บี. ซี. ดี.
| เอ เชียร้อนดื่มน้ำ | แข็งคลาย ร้อนฮา | |
| บี เสียตแล่นให้หาย | เมื่อยได้ | |
| ซี เมนโบกพอหมาย | แทน ทัด หินแฮ | |
| ดี ขัดแม้เบี่ยงใช้ | ชั่วแก้กลับเสีย | |
| รู้ เขียนคุ้มแท้โทษ | ทางหลง ลืมแฮ | |
| รู้ อ่านกันวิจารณ์ | ผิดพลั้ง | |
| รู้ เลขหลีกโง่งง | ทรัพย์สาป สูญเนอ | |
| รู้ ประพฤติพ้นทั้ง | ทุกข์ภัย | |
| ดำรงราชานุภาพ เลขาธิการ | ||
โคลงความจน
วชิรญาณวิเศษ เล่ม 4 จ.ศ. 1250 หน้า 207
| อาหารบริโภค | กันตาย | |
| สรรพสัตว์จำเป็นหมาย | เท่านั้น | |
| ใครขาดบริโภคกาย | เกือบวิบัติ | |
| นั่นแลจวบจนชั้น | เอกแท้ทางจน | |
| คนแคลนนุ่งผ้าขาด | ขอทาน ก็ดี | |
| แม้ว่ามีอาหาร | อยู่แล้ว | |
| สิ่งอื่นอนาถปาน | ใดก็ ตามเทอญ | |
| จนไม่แท้แต่แคล้ว | สุขเข้าเขตร์เข็ญ | |
| เห็นความเช่นนี้เพราะ | ธรรมดา ชนนา | |
| รกชีพเปรียใดหา | ห่อนได้ | |
| สรรพธรรมที่เกี่ยวกา | ยามนุษย์ เราฤๅ | |
| ชูชีพเป็นสุขไร้ | ชีพนั้นทุกข์ทราม | |
| ความจนธรรมชาติแท้ | ทางทุกข์ | |
| จนที่ความตายรุก | รวดเร้า | |
| จึ่งเป็นอย่างจนอุ | กฤษยอด จนแฮ | |
| ใดจะฟานขาดเข้า | หยอดท้องจำตาย | |
| ความจนหลายชั้นนับ | นิพนธ์ ได้นา | |
| จะใคร่กล่าวเหตุผล | พล่ามเพ้อ | |
| จนจิตต์เลอะคราวจน | จวบราช การแฮ | |
| จำจบโคลงเก้อเก้อ | กุดค้างกลางแปลง | |
| ลืมแสดงไปน่อยล้า | เลยเหมาะ มาแล | |
| อันศัพท์ความจนฉะเพาะ | เท่านั้น | |
| คือทุกข์ที่เกิดเพราะ | มีไม่ พอแฮ | |
| แปลรวม "จน" ทุกชั้น | เช่นเข้าใจกัน | |
| เลขาธิการ | ||
วชิรญาณ เล่ม 3 จ.ศ. 1249 หน้า 202.
ว่าด้วยเสื้อขาด
| โดยเราเป็นแต่ม้า | งมงาย โง่แฮ | |
| ย่อมกอบสุจริตหมาย | ชีพเลี้ยง | |
| สินทรัพย์ไม่มีหลาย | พอเผื่อ | |
| ที่จะเลี้ยงเพื่อนเพี้ยง | เพื่อนบ้านอันจน | |
| คนแคลนมีพละทั้ง | สุขเป็น ทรัพย์แฮ | |
| สงวนสัตย์ทนเข็ญเข็น | อาตมเกื้อ | |
| ใครใคร่ประพฤติเห็น | เสมอกล่าว นี้นา | |
| แสนขัดจนสวมเสื้อ | ขาดข้าคงชม | |
| ยามทำลายชีพทิ้ง | ถมใน ดินแฮ | |
| นับแต่ร้อยปีไป | หมดเชื้อ | |
| ก็คือว่าผู้ใด | จักบอก ได้นา | |
| ว่ากระดูกไหนสวมเสื้อ | ขาดครั้งยังเป็น | |
| นี่และ (ธรรมเนียมม้า | บรรยาย | |
| เดชะสัตย์ภิปราย | ปราชญ์ถ้อย) | |
| สรวมสิทธิ์สู่คณะชาย | ชาวกอบ การณ์แฮ | |
| อันเหนื่อยหอบเหื่อย้อย | ค่ำเช้าเอางาน | |
| มังสาสารพัตร์ทั้ง | สุราบาน | |
| พูนเพิ่มทุกฉนำกาล | อย่าร้าง | |
| (ทำการอย่าพะพาล | พาพลาด) | |
| จงมากมูนค่าจ้าง | อย่าน้อยถอยผล | |
| ภรรยาร่วมสุขพ้อง | ไพบูลย์ ด้วยเทอญ | |
| หย่าละกมลมูน | โอบเอื้อ | |
| อุตสาหะอนุกูล | กิจสุข ตาแฮ | |
| ประสายากปุปะเสื้อ | ขาดให้หายแผล | |
| ฟังโคลงฝรั่งต้อง | ติดใจ บารนี | |
| จึงเปลี่ยนแปลเป็นไทย | เทียบถ้อย | |
| ส่งหอพระสมุดใน | เวกวิก นี้นา | |
| เสนอสมาชิกน้อย | ใหญ่ให้พึงยล | |
| ด.ร. | ||
