พระกวีนิพนธ์ฯ/เรื่อง 1
สารบัญ
คำอธิบาย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชชกาลที่ 1 ทรงสร้างวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว) ใน พ.ศ. 2325 ผู้ใดจะเป็นนายช่างไม่มีใครทราบ เสด็จพ่อทรงเล่าแต่ว่า บรรดาเครื่องมุกด์ต่าง ๆ เจ้าพระยาอัครมหาเสนา (บุนนาค) เป็นผู้ทำในรัชชกาลที่ 1 เวลาล่วงมาจนถึงกำหนดจะต้องซ่อมแซมประจวบเป็นเวลาเว้นรัชชกาลหนึ่งทุกครั้ง ฉนั้น ถึงในรัชชกาลที่ 3 จึงมีการปฏิสังขรดังมีอยู่ในหนังสือเรื่อง "ปฏิสังขรวัดพระศรีรัตนศาสดาราม" นั้นแล้ว ในครั้งนี้ สมเด็จเจ้าพระยามหาพิชัยญาติ (สมเด็จองค์น้อย) เป็นนายช่างทั้วไปรวมทั้งเครื่องมุกด์เป็นส่วนมากด้วย ต่อมาถึงในรัชชกาลที่ 4 เป็นแต่ทรงสร้างเพิ่มเติม มิได้ซ่อมแซมทั้งวัด เวลาปฏิสังขรจึงตกมาในรัชชกาลที่ 5 อีกใน พ.ศ. 2423 ครั้งนี้ ทรงจัดตั้งเป็นคณะกรรมการ มีสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระบำราบปรปักษ์ ทรงเป็นประธาน แล้วทรงขอแรงให้ช่วยกันแต่งโคลงเล่าเรื่องภาพรามเกียรติ์ตามฝาพระระเบียงทุกห้อง เสด็จพ่อทรงแต่งตอนห้องสุครีพหักฉัตร์ และตอนห้องปล่อยม้าอุปการ รวม 2 ห้อง ดังต่อไปนี้
(จารึกที่พระระเบียงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ห้องที่ 51)
พระนิพนธ์พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร
| พงศ์พรหมภูวนาถเจ้า | จอมมาร | |
| โกรธกระบิลแดดาล | เดือดร้อน | |
| ถวิลจักหักลาญบาน | ปรปักษ์ | |
| ผดุงพิภพเชิดช้อน | เกียรติไว้วงศ์แผน ฯ | |
| นึกได้ชัยฉัตรท้าว | ธาดา สฤษดิ์แฮ | |
| มีมหิทธิ์มหิมา | เดชล้ำ | |
| ปักปกปิดทิพา | กรมืด มิดฤๅ | |
| แต่งทัพโถมทุ่มค้ำ | ฆ่าสิ้นศึกขัน ฯ | |
| พลันเผยสีหนาทเอื้อน | โองการ | |
| หวยมโหทรชาญ | ฉบับรู้ | |
| กูจักมลายลาญ | อรินทรราช นี่นา | |
| ด้วยเดชฉัตรพรหมกู้ | ก่อไว้เฉลิมเวียง ฯ | |
| สังเวยวรฉัตรให้ | จัดสรรพ์ สิ่งนา | |
| เทียนธูปทาหิรัญ | มาศย้อม | |
| ผกากระยาบรร | เจิดจัด ผจงแฮ | |
| เทียบภาชน์พิพิธพร้อม | พรั่งตั้งตังวาย ฯ | |
| เร่งหมายรายรีบเร้า | ระดมมาร | |
| ยกพิชัยฉัตรกาญจน์ | ก่องแก้ว | |
| ไปยังท่ามกลางสถาน | นัคเรศ | |
| ขณะรุ่งรังสีแล้ว | รีบตั้งบังสูรย์ ฯ | |
| เร่งสรรค์รากษสกล้า | กลางรณ รงค์แฮ | |
| เคยศึกคร่ำการกล | ศึกพร้อม | |
| ผิวฉัตรปิดสุริยน | พะยับมืด มิดนา | |
| ให้กระหน่ำกระหนาบล้อม | ล้มล้างอรินทร์พาล ฯ | |
| มนตรีเตรียมตรวจต้อง | ตามสาส์น สั่งแฮ | |
| รุ่งฤกษ์เชิดฉัตรกาญจน์ | ก่ำแก้ว | |
| เดชะฉัตรพรหมาน | รังสฤษดิ์ | |
| ภาคพิภพกำธรแผ้ว | มืดด้านดัสกร ฯ | |
| เห็บอับอากาศอ้ำ | อนธการ | |
| สมคิดจิตต์ขุนมาร | ชื่นช้อย | |
| ชวนคณะวรนงคราญ | ยุรยาตร | |
| โดยราชวิถีคล้อย | คลาดเคล้าคลาจรัญ ฯ | |
| บัดเถลิงชั้นฉัตรก้ำ | กึ่งสวรรค์ | |
| สรพฤบสรพรั่งสาวสรรค์ | แซ่ซ้อง | |
| ต่างดูพวกพลขันธ์ | เขตร์ศึก | |
| สิบพักตร์พักตร์ผ่องพร้อง | พร่ำอ้ออวดบุญ ฯ | |
| มณโฑโสภาคย์ล้ำ | เลขา | |
| ยลพระจักรภุชพา | นเรศเฝ้า | |
| เคยรู้ฤทธิไกรวา | นรก่อน กาลแฮ | |
| เห็นภพจะสูญเศร้า | สุดท้อทรวงถวิล ฯ | |
| ผันพักตร์ทูลแทตย์ท้าว | ทศศรี | |
| พระจุ่งตริจงดี | จึ่งสู้ | |
| ฟังนางกมลปรี | ดีตอบ นางนา | |
| ชัยฉัตรสุรเชษฐกู้ | ภพแล้วกลัวไย ฯ | |
| ฝ่ายพลพานเรศถ้วน | ทั้งทัพ ชัยนา | |
| เห็นประภากรกลับ | มืดคลุ้ม | |
| ห่อนรู้ระบิลสับ | สนวุ่น วายแฮ | |
| บ้างวิ่งบ้างวนกลุ้ม | เกลื่อนล้มระงมกัน ฯ | |
| พระพิษณุราชเจ้า | จอมสวา | |
| เลออาสน์เหล่ามาตยา | ดาษเฝ้า | |
| เห็นเหตุพิบัติอา | กาศแปลก เป็นแฮ | |
| ถามพิเภกแผกเค้า | เช่นนี้เป็นไฉน ฯ | |
| บัดน้องสิบพักตร์ก้ม | เกศี สนองแฮ | |
| ฉัตรยักษ์ปักปิดรวี | มืดไว้ | |
| ทศพักตร์จักลอบตี | ทัพราช | |
| เราบ่เห็นเขาได้ | แต่ข้างเขาเห็น ฯ | |
| ขอธุลีบรมบาทใช้ | ขุนหาญ หนึ่งเฮย | |
| รีบประหัตฉัตรมาร | จ่งได้ | |
| พระทรงสดับสาร | พลันตรัส ถามนา | |
| ใครจักอาจจักให้ | ฉัตรชั้นพลังทลาย ฯ | |
| ลูกพระสุริยราชข้า | บทบง กชแฮ | |
| รับสั่งอาสาณรงค์ | ไป่ช้า | |
| เหาะขึ้นนภางค์ตรง | ทิศภพ มารเฮย | |
| เฉวียนฉวัดลัดฟ้า | ลัดนิ้วเดียวถึง | |
| บ่ถึงเห็นฉัตรกั้น | กลางภา ราแฮ | |
| แสนส่ำกำธรหนา | แน่นล้อม | |
| พลันร่ายอิทธิมหา | มนต์เปลี่ยน กายนอ | |
| กายใหญ่เยี่ยงพรหมพร้อม | รูปทั้งเงาหาย ฯ | |
| ฝ่ายอสูรปิศาจเสื้อ | เมืองมาร | |
| เห็นกระบิลเติบปาน | ปิดฟ้า | |
| ตระหนกหฤทัยลาน | ลนวุ่น วายแฮ | |
| ขามฤทธิ์บ่รอร้า | รีบเร้นเร็วหนี ฯ | |
| กระบิลลงสู่ภพเต้า | ตามสถล มานา | |
| ถึงที่ฉัตรถกล | เชิดกั้ง | |
| คลายเวทเหตุบังหน | ขันขู่ ราพณ์แฮ | |
| เหม่เหม่ทศพักตร์ตั้ง | ฉัตรนี้เยียไฉน ฯ | |
| กลัวชะไมอิสสรราชทั้ง | แสงสร พระฤๅ | |
| ฤๅย่อฤทธิ์พานร | เดชห้าว | |
| ฤๅใครเหนี่ยวกายกร | กุมมั่น ไว้ฤๅ | |
| จึงมิสู้ศึกท้าว | ลอบตั้งฉัตรกล ฯ | |
| เหม่ชาติอุบาทว์อ้าย | ทรลักษณ์ ลิงแฮ | |
| ผิวะหั่นบั่นเศียรจัก | เหือดแค้น | |
| มึงอย่าพักอยู่พัก | อวดฤทธิ์ นายนา | |
| บมิฆ่ากูได้แม้น | เช่นอ้ายพาลี ฯ | |
| อย่าเอื้อมยงยุทธด้วย | ทรงศักดิ | |
| กูจักฆ่าขุนยักษ์ | จ่งม้วย | |
| พลันขึ้นฉัตรชัยขวัก | ไขว่ไล่ มารแฮ | |
| แสดงเดชต่อเดชด้วย | เดชท้าวทศเศียร ฯ | |
| ขุนราพณ์รณฤทธิ์ต้าน | ขุนกระบิล | |
| แขนสิบเก้ากอดยุพิน | กลุ่มกลุ้ม | |
| กรเดียวรับอรินทร์ | ป้องปิด | |
| ลิงบุกรุกรบรุ้ม | ราพณ์ร้าราถอย ฯ | |
| รวิวรบุตรน้าว | เหนี่ยวฉัตร | |
| ฉัตรบ่ทานฤทธิ์ตระบัด | หักร้า | |
| ราพณ์ร่วงหรุบหรุบพลัด | แพลงพลาด | |
| พลันจรัสสูรย์จ้า | แจ่มพื้นเมทนี ฯ | |
| ขุนกระบิลโถมถีบท้าว | ทศพักตร์ | |
| ถนัดอุราราพณ์อัก | อกเอี้ยว | |
| น้าวฉุดกระชากชัก | ชฎาติด ไปแฮ | |
| เชิดชฎาแยกเขี้ยว | ยักคิ้วหลอกอสูร ฯ | |
| จักบั่นศิรราพณ์ผู้ | เพ็ญยศ ยิ่งฮา | |
| เกรงเกลือกเกินกำหนด | ท่านใช้ | |
| เอามงกุฎแทนทศ | พักตร์แทตย์ ถวายแฮ | |
| ขอฝากสิบเศียรไว้ | ว่าแล้วคืนเมือ ฯ | |
| ถึงสถานถิ่นที่ท้าว | เธอสถิตย์ เสถียรนา | |
| ถวายชฎาชวลิต | อเคื้อ | |
| ทูลทูลเหตุหักฤทธิ์ | ราพณ์เสร็จ สมแฮ | |
| โดยบาทบงกชเกื้อ | ก่อให้ชัยเฉลิม ฯ | |
| ฟังรบิลปราโมทย์เอื้อน | โองการ | |
| ไตรภพใครเทียมทาน | ท่านได้ | |
| สมเป็นบุตรสุริยฉาน | สุริยฤทธิ์ เสมอนา | |
| พลันพระชวนชนิษฐไท้ | สู่ห้องบรรจฐรณ์ ฯ |
จารึกที่พระระเบียงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ห้อง 161
พระนิพนธ์พระองค์ดิศวรกุมาร
| พระมงกุฎพระลบรั้ง | แรมพนา เวศเฮย | |
| เสร็จโค่นขุนพฤกษา | แหลกล้ม | |
| ครรไลสู่สถานอา | ศรมบท | |
| สู่พระมาดุเรศก้ม | กราบแจ้งอนุสนธิ์ ฯ | |
| ฟังดนัยนงลักษณ์ปลื้ม | เปรมจิตต์ | |
| ว่าพ่อชะไมมิตร | ร่วมไร้ | |
| สมเป็นเอกอดิศร์ | วรเผ่า พันธุ์นา | |
| สิทธิศักดิ์สมวงศ์ได้ | ดั่งนี้ดีเหลือ ฯ | |
| เชษฐองค์โอรสเอื้อน | อัตถ์ถาม พลันนา | |
| พระแม่จุ่งแถลงความ | หนึ่งน้อย | |
| บิตุราชลูกรักนาม | ไฉนนั่น พระนา | |
| สถิตย์ที่แดนใดข้อย | คิดอ้นฉงนฉงาย ฯ | |
| ชลนัยน์นองเนตร์แจ้ง | เหตุหน หลังแฮ | |
| อ้าพ่อวรยุคล | คู่ไร้ | |
| อันองค์พระจุมพล | ชนกนาถ พ่อฤๅ | |
| นามพระราเมศได้ | ผ่านด้าวอยุธยา ฯ | |
| นางแสดงโดยเหตุเบื้อง | บรรพกาล สิ้นนอ | |
| ยกศาสตร์วิวาห์การ | แต่งตั้ง | |
| ตราบต้องทุกข์ทรมาน | มาพึ่ง ชฏิลแฮ | |
| จบเรื่องเอารสทั้ง | นาฎซ้องโศกศัลย์ ฯ | |
| ปางบรมรามราชเจ้า | อยุธยา | |
| เสด็จออกหมู่มาตยา | ดาษเฝ้า | |
| ยินก้องเกิดโกลา | หลเหตุ มหันต์แฮ | |
| หลากหฤทัยท่านเร้า | เร่งชั้นสอบถาม ฯ | |
| โหราจารย์จบแจ้ง | เจนตำ หรับเฮย | |
| รับราชโองการธรรม | ธเรศไท้ | |
| สอบทั่วเสร็จทุกคัม | ภีรพากย์ | |
| สอบบ่เห็นเหตุให้ | อัดอั้นอกฉงน ฯ | |
| ต่างประณตนอบเกล้า | กราบทูล | |
| ข้าแต่นเรนทร์สูรย์ | ผ่านหล้า | |
| คัมภีร์บ่แจ้งมูล | เหตุดุจ นี้เลย | |
| แต่ลิขิตคดีช้า | เนิ่นโน้นมีปาน ฯ | |
| ปางบรรพ์ธรรมิกเจ้า | จอมสา กลเฮย | |
| กับพระไตรอนุชา | เพริศแพร้ว | |
| ลองฤทธิ์ราชสรา | วุธผาด แผลงแฮ | |
| ถวายพระทูลกระหม่อมแก้ว | ที่คล้อยคืนสวรรค์ ฯ | |
| สรเทือนสรทกฟ้า | ดินดาล | |
| เหตุก็พอปูนปาน | เปรียบได้ | |
| ชรอยผู้รุ่งฤทธิ์ชาญ | เชิงศาสตร์ | |
| ลองวราวุธใกล้ | เขตร์แคว้นแดนนคร ฯ | |
| ผิว์ผู้เรืองฤทธิ์นี้ | ใจตรง อยู่ฤๅ | |
| คงบ่ขัดพระประสงค์ | ท่านได้ | |
| ผิว์คิดขบถคง | แข็งแช่ง คำนา | |
| หักก่อนดีกว่าให้ | แก่แกล้ามาผจญ ฯ | |
| ขอจงแต่งอัศวอ้าง | อุปการ นามฤๅ | |
| ครบเครื่องสุวรรณสาส์น | สอดห้อย | |
| เสี่ยงสัตย์ปล่อยสู่สถาน | นิคมเขตร์ ขัณฑ์แฮ | |
| ให้บุตรวายุคล้อย | คลาดด้อมดอดตาม ฯ | |
| ในสาส์นจะแจ้งว่า | จักรา ราชแฮ | |
| ผดุงภพเพ่งกรุณา | ทั่วหน้า | |
| คาบนี้มหัศจรรย์ปรา | กฏเกิด เป็นแฮ | |
| จึงปล่อยม้าหมายรู้ | เรื่องแจ้งใจชน ฯ | |
| ใครครองวรสัตย์ตั้ง | ตนกตัญ ญูนา | |
| จงสการอัศวอัน | อาสน์ไท้ | |
| ใครจ้วงจู่จับขัน | ขับขี่ ก็ดี | |
| คือขบถบ่งไว้ | ชีพต้องตายเตียน ฯ | |
| คงจะประจักษ์แจ้ง | ใจชน ได้นา | |
| ใครซื่อใครคดคน | คิดร้าย | |
| ผิว์พบพวกทรพล | ผู้ประทุษฐ์ ไทแฮ | |
| จับอย่าเหลือเหล่าอ้าย | อาจเอื้อมโอหัง ฯ | |
| ฟังสารซั้นสั่งให้ | หณุมาน | |
| รีบสู่ไกยเกษสถาน | ถิ่นด้าว | |
| ทูลสองอนุชาชาญ | ไชเยศ | |
| เชิญเสด็จกนิษฐท้าว | เร่งร้อน เร็วถึง ฯ | |
| วายุบุตรรับสั่งคล้อย | คลาจร | |
| ลุแหล่งไกยเกษนคร | ไป่ช้า | |
| ทูลองค์อดิศร | สองกษัตริย์ | |
| โดยพระจอมเจ้าหล้า | ตรัสให้เชิญองค์ ฯ | |
| สองทราบดำรัสเจ้า | เร่งพหล | |
| เทียบพยุหยาตราพล | พรั่งพร้อม | |
| ยกรัดรีบเดินดล | อยุธเยศ แล้วแฮ | |
| สองสู่สุรราชน้อม | นอบเฝ้าฟังสาร ฯ | |
| จักรพงศ์ภูวนาถเอื้อน | โองการ | |
| เหตุอุบัติบันดาล | กึกก้อง | |
| สงสัยว่าภัยพาล | พวกอมิตร มีนา | |
| จึงจะให้พระน้อง | จับเสี้ยนไอศวรรย์ ฯ | |
| จักรังลิขิตคล้อง | คออา ชานา | |
| ปล่อยออกนอกนัครา | รีบเต้า | |
| อีกขุนกระบิลวา | ยุบุตรติด ตามแฮ | |
| ให้อนุชยกพลเร้า | รีบต้อนตอนหลัง ฯ | |
| ยุคลขัตติยท้าว | ทูลสาร | |
| สรวมชีพใต้บทมาลย์ | ปิ่นหล้า | |
| การเพียรจะรำบาญ | อรินทร์ราช นี้ฤๅ | |
| ตกพนักงานข้า | พี่น้องสองศรี ฯ | |
| พระหยิบสองเกราะแก้ว | กับอา วุธเฮย | |
| เรืองฤทธิ์สิทธิศักดา | เดชล้ำ | |
| เคยทรงสู้ศึกมา | ทุกคาบ ครั้งแฮ | |
| ประสิทธิ์แก่อนุชซ้ำ | สั่งให้เตรียมพหล ฯ | |
| สองราชรับพจน์แล้ว | ลาคลา | |
| จากพระโรงสู่พลับพลา | สั่งให้ | |
| โหรเฒ่าเหล่าพฤฒา | จารย์จัด พิธีนา | |
| มาตย์รับโองการไท้ | ธิเบศรน้องอวตาร ฯ | |
| ขุนม้าจูงมิ่งม้า | มาพลัน | |
| อาลักษณ์เชิญสารสุวรรณ | ผูกเข้า | |
| เวียนเทียนเจ็ดรอบบัน | ลือพาทย์ ประโคมแฮ | |
| แล้วประกาศเทพเจ้า | ทั่วทั้งไตรสถาน ฯ | |
| สรรพเสร็จปล่อยอัศวแคล้ว | คลาจร | |
| วายุบุตรตามอัสดร | ดุ่มเต้า | |
| ปาางองค์อดิศร | สองกนิษฐ์ รามแฮ | |
| ทรงรถยกพลเร้า | สุดท้ายภายหลัง ⟨ฯ⟩ | |
| กล่าวกับองค์พี่น้อง | เนากุฎี ดงเอย | |
| ลาบาทพระชนนี | นาถเจ้า | |
| จักใคร่เที่ยวไพรศรี | หวังสุข เกษมแฮ | |
| นางสดับดาลจิตต์เร้า | รุ่มร้อนฤทัยไหว ฯ | |
| พลันห้ามปิยบุตรด้วย | เกรงภัย | |
| สองบ่ฟังร่ำไร | โศกสอื้น | |
| จนจิตต์จึ่งอวยชัย | ยอมอนุ ญาตนา | |
| สองสดับกลับชื่นชื้น | ชอบน้ำใจเกษม ฯ | |
| ลาแม่แลบาทเบื้อง | นักธรรม์ แล้วแฮ | |
| โทราชกุมารผัน | ผาดคล้อย | |
| เที่ยมชมพฤกษ์ไพรสัณฑ์ | แสนสนุก สนานนา | |
| ชมส่ำสัตว์ใหญ่น้อย | ถิ่นถ้ำลำละหาน ฯ |