หนังสือจดหมายเหตุ/เล่มที่ 2 (หลัง)/ใบที่ 18/ส่วนที่ 16

เจ้าไวสิรอยเมืองไอกุบโต

๏ เราได้ยินข่าวมาแต่เมืองไอกุบโตว่า ไวสิรอย คือ เจ้าเมืองไอกุบโต ได้เลิกการที่มีเมียหลายคนในครอบครัวของท่าน เพราะท่านเหนว่า เปนการไม่ดี เปนการชั่ว เปนที่คนอื่นดูอย่างจะประพฤติตาม ก็จะเปนการอัปยศแก่บ้านเมือง เราเหนว่า ไวสิรอยประพฤตินั้น ดี ควรที่จะสรรเสริฐมาก เพราะที่เมืองไอกุบโตนั้นเปนธรรมเนียมมาหลายร้อยปีแล้ว ธรรมนั้น คือ เจ้านายให้มีเมียมาก เปนการอัปยศแก่บ้านเมือง ๆ จึ่งหาได้เจริญดีไม่ เหนตั้งแต่นี้ไป คนอื่นก็จะเอาอย่างใหม่ คือ อย่างที่มีเมียคนเดียว เมืองไอกุบโตจึ่งจะดีขึ้นเร็ว เราปราถนาอยากให้ในหลวงที่กรุงเทพฯ นี้เอาเปนอย่างด้วย เพราะการที่มีพระสนมหลาย ๑๐ หลาย ๑๐๐ นั้น เปนการทับถมเมืองสยาม เหมือนต้นหญ้าขึ้นทับต้นเข้าในนา ต้นเข้าไม่งอกงามบริบูรณได้ ด้วยว่าเชื้อดินนั้นรวมกันเข้าบำรุงต้นหญ้าให้งอกมากขึ้น เพราะอย่างในหลวงทั้งสองพระองค เจ้านายฃุนนางทั้งปวงจึ่งเอาธรรมเนียมนั้นเปนอย่าง จึ่งได้เลี้ยงภรรยามากตามมั่งมี ธรรมเนียมนั้นเปนที่ให้บังเกิดความอัปยศในกรุงสยาม มีความชั่วหลายอย่างนัก เปรียบเหมือนแวมไปยะ คือ สัตวอย่างหนึ่งที่มีเรื่องแต่บูราณว่า ดูดเอาโลหิตรเจ้านายขุนนางไพรพลทั้งปวงในกลางคืนให้อ่อนกำลังลงนัก ให้ความดีของคอเวอแมนตนั้นเศื่อมลงทุกอย่าง โอโอ๋ ปราถนาอยากให้ท่านในหลวงได้รู้ได้เหนด้วย ถ้าท่านได้เหนด้วยแล้ว ท่านคงจะรื้อธรรมเนียมในพระบรมมหาราชวังเสีย ถ้าท่านได้รื้อเสียแต่เพียงนั้น ก็เปนเหตุเหมือนอย่างทุบตีธรรมเนียมนั้นให้ตาย บันดาเจ้านางขุนนางทั้งปวงเหนแล้ว คงจะเอาเปนอย่าง แลเมืองสยามจะได้ความศุขมากขึ้น